Przejdź do treści

I Ogólnopolska Konferencja Instrumentologiczna

11.09.2017 Minęło

PONIEDZIAŁEK, 11 WRZEŚNIA

  • 13.00 –Powitanie

Marzena Matowska, Dyrektor Miejskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy

Andrzej Kosowski, Dyrektor Instytutu Muzyki i Tańca w Warszawie

Prof. Zbigniew J. Przerembski, Instytut Muzykologii Uniwersytetu Wrocławskiego

Andrzej Gawroński, Kierownik Pracowni Pałacowej w Ostromecku

Prof. Beniamin Vogel, Współtwórca Kolekcji Zabytkowych Fortepianów im. Andrzeja Szwalbego

Joanna Gul, Agata Mierzejewska, Komitet organizacyjny I Ogólnopolskiej Konferencji Instrumentologicznej

  • 13.30 – Wykłady inauguracyjne

1) Instrumentologia polska u progu nowego milenium

Prof. emeritus dr hab. Beniamin Vogel

W ostatnich dekadach nauka zwana instrumentologią zaczęła zanikać w programach nauczania zarówno muzykologii uniwersyteckiej, jak i akademii muzycznych wszelkich odmian. Zmieniła się też bardzo polska geografia ośrodków zajmujących się badaniami w tej dziedzinie i jednocześnie aktywizującymi takie działania. Na dodatek zaawansowany rozwój dzisiejszych środków komunikacji, zwanych chyba coraz bardziej słusznie środkami masowego przekazu, znacznie przyspieszył i zwiększył dostęp społeczeństwa do wszelkich informacji na temat instrumentów muzycznych. Ta informacja obejmuje ich historię, ewolucję konstrukcyjną, wykorzystanie nie tylko jako narzędzia w tworzeniu i odtwarzaniu materii muzycznej, ale i jako elementu ogólnej kultury muzycznej czy też struktury społecznej. Rozważania będą więc poświęcone próbie umiejscowienia instrumentologii w polskiej kulturze muzycznej w warunkach nowej rzeczywistości edukacyjnej i technologicznej.

Beniamin Vogel, dr hab., emerytowany profesor Uniwersytetu Szczecińskiego (Katedra Edukacji Artystycznej) i docent Instytutu Muzykologii Uniwersytetu w Lund, Szwecja. Specjalizuje się w instrumentologii. Studia muzykologiczne ukończył na Uniwersytecie Warszawskim (1973), gdzie uzyskał stopień doktora w 1977 (Instrumenty muzyczne w kulturze Królestwa Polskiego1815-1914, Kraków 1980) i habilitował się w 1988 (Fortepian polski. Budownictwo fortepianów na ziemiach polskich od poł. XVIII w. do II wojny światowej, Warszawa 1995), i gdzie był zatrudniony w Instytucie Muzykologii do 1994. Jest także autorem Słownika lutników działających na historycznych i obecnych ziemiach polskich oraz lutników polskich działających za granicą do 1950 roku, Szczecin, 2007 i katalogów: Kolekcja Zabytkowych Fortepianów im. Andrzeja Szwalbego w Ostromecku, Bydgoszcz 2016 oraz Polskie fortepiany XIX-XX w. Kolekcja Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku, Opatówek 1994; artykułów w fachowych czasopismach polskich („Ruch Muzyczny”, „Muzyka”) i zagranicznych („Journal of the American Musical Instrument Society”, „The Galpin Society Journal”, „Svensk Tidskrift för Musikforskning”), haseł słownikowych i encyklopedycznych (Encyklopedia muzyki PWN; Encyklopedia muzyczna PWM; Polski Słownik Biograficzny; Encyklopedia Gdańska; Encyklopedia Szczecina; Encyclopedia of Keyboard Instruments; Die Musik in Geschichte und Gegenwart; The Grove Dictionary of Musical Instruments). Współautor portali internetowych Instytutu Muzyki i Tańca www.instrumenty.edu.pl: Polskie ludowe instrumenty muzyczne (2014), Fortepian w zbiorach polskich (2015), Skrzypce w zbiorach polskich (2016). Członek Związku Kompozytorów Polskich, Związku Polskich Artystów Lutników, American Musical Instrument Society i Svenska samfundet för musikforskning, a także członek Rady Programowej Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina 2007-11. Członek honorowy Stowarzyszenia Polskich Stroicieli Fortepianów.

2)Stan i perspektywy badań nad instrumentarium ludowym w Polsce

Prof. dr hab. Piotr Dahlig, Kierownik Katedry Etnomuzykologii w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego

Ludowe instrumenty muzyczne i narzędzia dźwiękowe można traktować jako prefigurację instrumentarium profesjonalnego, które charakteryzuje się m.in. większą złożonością technologiczną, lub jako „dźwiękotwórczy” świat historycznie odrębny, samodzielny, o wysokim stopniu zintegrowania z otaczającym środowiskiem przyrodniczym i kulturowym. Etnoorganolodzy w Study Group on Folk Musical Instruments w ICTM Unesco, zwłaszcza Erich Emsheimer, Erich Stockmann, Oskár Elschek i Bálint Sárosi, wypracowali w latach sześćdziesiątych XX w. algorytm opisu instrumentów ludowych, bazujący na systemie Sachsa-Hornbostla, lecz wzbogacający charakterystykę instrumentarium o lokalne konteksty kulturowo-muzyczne, z uwzględnieniem całego przekroju źródeł: od wykopalisk archeologicznych, przez ikonografię i źródła pisane do współczesnej tradycji ustnej, ponowień praktyki muzycznej, aktualnych wytwórców, analizy spektralnej, wreszcie kluczowych dziś zasobów muzealnych. Nawiązując do podsumowania pt. „Instrument i dźwięk – profile badawcze w Polsce” opublikowanego wraz z bibliografią przedmiotu w lubelskim kwartalniku „Twórczość Ludowa” (R. XXXI (80) 2016 nr 1-2), przedstawię obecny stan badań nad ludowymi instrumentami muzycznymi w Polsce oraz dające się przewidzieć perspektywy i potrzeby w tej dziedzinie.

Piotr Dahlig, prof. dr hab., prof. Uniwersytetu Warszawskiego i (do końca 2012 r.) prof. Instytutu Sztuki PAN, etnomuzykolog. Pracuje w Instytucie Muzykologii UW, kierownik Zakładu Etnomuzykologii. Na podstawie badań terenowych prowadzonych w Polsce od 1975 r. opublikował: Muzyka ludowa we współczesnym społeczeństwie (Warszawa 1987), Ludowa praktyka muzyczna w komentarzach i opiniach wykonawców w Polsce (Warszawa 1993), Muzyka Adwentu. Tradycja gry na ligawkach mazowiecko-podlaskich (Warszawa 2003). Profil kulturoznawczy ma monografia Tradycje muzyczne a ich przemiany. Między kulturą ludową, popularną i elitarną Polski międzywojennej (Warszawa 1998). Na wywiadach z muzykami z b. Kresów Wschodnich i z Podkarpacia oparte jest studium Cymbaliści w kulturze polskiej (Warszawa 2013). Opublikował ponad 160 artykułów na tematy: ludowych tradycji muzycznych (głównie w Polsce), instrumentów muzycznych, muzyki mniejszości narodowych, tradycji repatriantów i przesiedleńców polskich, historii badań i in. Redagował: Instrumenty muzyczne w polskiej kulturze ludowej (z Ludwikiem Bielawskim i Aleksandrem Kopoczkiem, praca zbiorowa, Warszawa-Łódź 1990); Pathways of Ethnomusicology (zbiór artykułów Anny Czekanowskiej, Warszawa 2000); Polski folklor muzyczny, t. 1 – reedycja podręcznika Jadwigi Sobieskiej z 1982 r.; t. 2: Suplement: Folklor muzyczny w Polsce. Rozwój badań 1980–2005 (praca zbiorowa), Warszawa 2006; Traditional Musical Cultures in Central-Eastern Europe. Ecclesiastical and Folk Transmission (praca zbiorowa), Warszawa 2009.

3) Norma i warianty w budowie ludowych instrumentów muzycznych

Prof. dr hab. Zbigniew Jerzy Przerembski, Kierownik Zakładu Muzykologii Systematycznej w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu WrocławskiegoW odniesieniu do tradycyjnej kultury ludowej zagadnienie normy i wariantów w budowie instrumentów muzycznych jest odpowiednikiem kwestii wątku i wariantów w pieśni i muzyce ludowej. Tu również chodzi o pewne abstrakcyjne idee instrumentów, znane ich wytwórcom dzięki kompetencjom kulturowym, i praktyczne realizacje tych idei w postaci wariantów, do których należą też różne rodzaje innowacji. Wiążą się z tym problemy metodologiczne w dziedzinie opisu, interpretacji i klasyfikacji ludowych instrumentów muzycznych.

Zbigniew Jerzy Przerembski, prof. dr hab., kierownik Zakładu Muzykologii Systematycznej w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Wrocławskiego. Specjalizuje się w badaniu muzyki ludowej i dziejów muzyki tradycyjnej w Polsce i Europie, w tym zagadnień analizy i klasyfikacji, stylów, gatunków i form, instrumentów, praktyki wykonawczej. Jest autorem książek: Style i formy melodyczne polskich pieśni ludowych (1994), Dudy. Dzieje instrumentu w kulturze staropolskiej (2006), Dudy. Instrument mało znany polskim ludoznawcom (2007), Dudy. Metamorfozy instrumentu w odrodzonej Polsce: od tradycji do folkloryzmu (prace redakcyjne); pod jego redakcją ukazały się prace zbiorowe: Instrumenty muzyczne w tradycji ludowej i folkowej (2011), Rola orkiestr dętych w kulturze ludowej (2014), Etnomuzykologia na przełomie tysiącleci: historia, teoria, metodologia (2015), Taniec w kulturze (2017). Opublikował około 200 tekstów naukowych i popularnonaukowych, zamieszczonych w specjalistycznych pracach zbiorowych i periodykach, encyklopediach muzycznych i powszechnych, polskich i zagranicznych.

  • 15.00 – Dyskusja

  • Zwiedzanie Kolekcji Zabytkowych Fortepianów im. Andrzeja Szwalbego w Ostromecku

Oprowadzanie: prof. emeritus dr hab. Beniamin Vogel, Kierownik Pracowni Pałacowej w Zespole Pałacowo-Parkowym w Ostromecku Andrzej Gawroński, wieloletni opiekun zbiorów Andrzej Doręda

Początki kolekcji sięgają roku 1970, kiedy to Filharmonia Pomorska pozyskała od Technikum Chemiczno-Elektrycznego w Grudziądzu fortepian skrzydłowy firmy Carl Julius Gebauhr wyprodukowany w Królewcu. W ciągu następnych kilku lat dyrektor Andrzej Szwalbe wraz z ówcześnie doktorem Beniaminem Voglem stworzyli unikatową kolekcję ponad pięćdziesięciu instrumentów. Cenną częścią kolekcji są fortepiany stołowe. Z polskich wytwórców najczęściej reprezentowani są warszawscy budowniczowie: Kasper Zdrodowski, Józef Budynowicz, Antoni Zakrzewski oraz wytwórnia Krall & Seidler. Wszystkie fortepiany powstały w XIX wieku. Kolekcja mieści się w Pałacu Mostowskich w Ostromecku. Dawniej nosiła nazwę Kolekcji Zabytkowych Fortepianów Filharmonii Pomorskiej w Bydgoszczy. Obecnie jej opiekunem jest Miejskie Centrum Kultury w Bydgoszczy.

 

  • 16.00 – Historyczne instrumenty klawiszowe: przechowywanie, konserwacja, renowacja, rekonstrukcja, rola w kulturze

4) Konserwacja, renowacja, restauracja a rekonstrukcja instrumentów zabytkowych

Prof. emeritus dr hab. Beniamin Vogel

Rozważania będą poświęcone sprecyzowaniu zakresów wymienionych w tytule pojęć w odniesieniu do instrumentów muzycznych, a szczególnie zabytkowych. Znajomość owych zakresów jest praktycznie znikoma w świadomości społeczeństwa, w tym właścicieli tzw. artefaktów, czyli zabytków lub przedmiotów o wartości historycznej. Co więcej jest ona niewielka również pośród artystów i rzemieślników wszelkiego rodzaju, którzy z owymi przedmiotami mają styczność czy to przypadkową, czy też zawodową w trakcie powierzonych im prac konserwatorskich, renowacyjnych lub rekonstrukcyjnych.

5) Uwarunkowania konserwacji historycznych fortepianów

Maciej Szarafiński, Konserwator, rzeczoznawca historycznych fortepianów, fortepianmistrz

Konserwacja historycznego fortepianu, jak każdego zabytku kultury materialnej, wymaga takiego postępowania, aby wartość historyczna obiektu pozostała jak najwyższa. Dlatego podstawowymi zasadami w konserwacji zabytków są: minimum ingerencji w substancję zabytku i odwracalność zabiegów. Szczególna ostrożność zaczyna się jednak jeszcze przed ustaleniem zakresu prac, podczas określania celów i założeń konserwatorskich. Kluczowe jest tu rozstrzygnięcie, czy przywracać fortepianowi kondycję użytkową. Takie podejście może wydawać się niezrozumiałe, przecież fortepian jest instrumentem muzycznym i jego funkcją jest granie. Cała konstrukcja wewnętrzna fortepianu – od projektu przez dobór materiałów, zbudowanie podzespołów, zmontowanie wszystkich elementów, korektę, strojenie, intonację – wykonana jest z myślą o graniu na nim. Możliwość słuchania historycznego brzmienia to również wartość kulturowa. Istnieją także możliwości wykonania wszelkich prac naprawczych, korektorskich, które są domeną techników fortepianowych, a które umożliwią ponowne użytkowanie historycznego fortepianu. Nie wszystkie jednak zabiegi można zastosować w przypadku zabytkowego fortepianu przez wzgląd na nadmierną ingerencję. Nie zawsze również wszystkie zabiegi przywracają w całości możliwości brzmieniowe ze względu na konstrukcję instrumentu i procesy, którym podlega. Powyższe aspekty – zasady konserwacji zabytków, dostępne zabiegi uzyskiwania jak najlepszego brzmienia, specyfika konstrukcji fortepianu i jej historyczny rozwój – pojawiają się jednocześnie gdy postawimy pytanie: „w jakim stopniu możliwe jest odzyskanie oryginalnego brzmienia historycznego fortepianu?”. Referat jest próbą odpowiedzenia na to pytanie poprzez skonfrontowanie tych trzech różnych perspektyw, pokazanie ich wzajemnych korelacji i ograniczeń. Zawiera również analizę budowy fortepianu i co ma wpływ na dźwięk, opis szeregu zabiegów korektorskich w pracy nad dźwiękiem, omówienie historycznych zmian konstrukcji i ich wpływu na niektóre „parametry” dźwięku.

Maciej Szarafiński, mgr, ur. 1967 w Poznaniu. Absolwent Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza na kierunku Etnologia i Antropologia Kultury (1995). Od 1999 r. pracuje jako konserwator w Muzeum Instrumentów Muzycznych, Oddziale Muzeum Narodowego w Poznaniu. W 2013 r. uzyskał uprawnienia Rzeczoznawcy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w zakresie opieki nad zabytkami, w specjalności instrumenty fortepianowe. W latach 1990-2007 był pracownikiem Akademii Muzycznej im. I.J. Paderewskiego w Poznaniu (stroiciel-korektor fortepianów). W 1999 r. uzyskał dyplom mistrza rzemiosła w dziedzinie budowy i naprawy fortepianów w Izbie Rzemieślniczej w Łodzi. W latach 2007-2009 współpracował z Yamaha Gmbh oddz. Polska jako stroiciel, korektor i intonator fortepianów (obsługa koncertów, festiwali, konkursów fortepianowych). W 2008 r. został członkiem Yamaha Piano Technicians Guild. W latach 2006-2015 wygłosił w MIM kilka referatów związanych z historią fortepianu (Fortepiany w czasach Mozarta; Fortepian – stół, skrzydło, buduar; Brzmienie fortepianów w czasach Chopina, i inne).

6) Dylematy konserwacji historycznych pianin i fortepianów

Andrzej Włodarczyk, Technik budowy fortepianów, restaurator instrumentów historycznych, etyk

Prezentacja odrestaurowanych fortepianów skrzydłowych: Broadwood z 1846 r., Pleyel z 1842 r., Walter z 1795 r. – kopia instrumentu, którego oryginał znajduje się w Germanisches Nationalmuseum w Norymberdze, wykonana przez Andrzeja Włodarczyka w 2017 r.

Celem wystąpienia będzie przybliżenie zagadnień związanych z podejmowaniem decyzji w trakcie prac konserwatorskich. Przedstawiony zostanie opis prac przy instrumentach z epoki Chopina (Pleyel z 1842 r. i Broadwood z 1846 r.), wraz z zastosowaniem konkretnych rozwiązań (np. struny, filc młotków). Zaprezentowane zostaną zdjęcia z prac konserwatorskich oraz próbki dźwiękowe.

Andrzej Włodarczyk, ur. 1972 w Warszawie. Absolwent Technikum Budowy Fortepianów w Kaliszu (1994) oraz Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego (1997). Od 1994 r. prowadzi „Pracownię Pianin i Fortepianów Andrzej Włodarczyk” oferującą naprawy, strojenie, ekspertyzy oraz renowacje instrumentów historycznych i współczesnych. Praktykował w fabryce Steinway & Sons w Hamburgu (2007). W latach 2000-2006 był wykładowcą Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Warszawie (Zasady strojenia i budowa fortepianu). Od wielu lat jest stroicielem instrumentów Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina. Inicjator powstania „Stowarzyszenia Polskich Stroicieli Fortepianów” (2007). Współpracuje z instytucjami z terenu całego kraju (Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, Filharmonia Narodowa, Zamek Królewski, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Akademia Muzyczna im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi, Kolekcja Zabytkowych Fortepianów im. Andrzeja Szwalbego w Ostromecku, Pałac w Chrzęsnem, Muzeum Okręgowe w Krośnie, American School in Warsaw, Wojsko Polskie i in.). Obsługiwał Międzynarodowy Festiwal Chopinowski w Dusznikach-Zdroju, Międzynarodowy Festiwal Muzyczny Chopin i Jego Europa, Festiwal Ad Libitum, Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej Warszawska Jesień, Zaduszki Jazzowe w Siedlcach, Koncerty Chopinowskie w Łazienkach Królewskich, Floralia Powsin). Inicjator cyklu koncertów „Czar dawnych fortepianów”. Właściciel największej polskiej prywatnej kolekcji historycznych fortepianów stale wykorzystywanej do koncertów i nagrań.

7) Viola organista – rekonstrukcja całkowita zapomnianego instrumentu

Sławomir Zubrzycki, pianista, klawiolinista Sytuacja wyjściowa projektu dotyczyła istnienia instrumentu klawiszowo-smyczkowego w latach 30 XIX w Polsce pod nazwą klawiolin, zbudowanego przez Jana Jarmusiewicza w okolicach Łańcuta. Pierwsza kwerenda przyniosła informację, że wynalazcą takiego typu instrumentu był Leonardo da Vinci, który pozostawił szkice zebrane w Kodeksie Atlantyckim, przedstawiające 7 konstrukcji nazwanych viola organista oraz jedną nazwaną claviviola. Da Vinci zaprojektował unikalne rozwiązanie funkcjonowania mechanizmu strunowego oraz 3 typy smyczków, ale nie zrealizował żadnej z zaprojektowanych konstrukcji. Badacz angielski Barry Lloyd w obszernej pracy „A Designer’s Guide to Bowed Keyboard Instrument” (Galpin Society) wymienia ok. 200 prób zbudowania instrumentu klawiszowo-smyczkowego w Europie w czasie pięciu wieków historii (nie wszystkie były udane). Prawie wszystkie instrumenty zaginęły, dostępny jest jeden w MIM w Brukseli, ale nie funkcjonuje. Dostępne są wzmianki o pozytywnych opiniach na temat możliwości instrumentu klawiszowo-smyczkowego Vincenza Galilei, C.P.E.Bacha, interesował się nim Franciszek Liszt. Instrument jednak nie został powszechnie zaakceptowany. W roku 2008 zainteresowanie tematem w skali światowej było nikłe, pomimo ponad półwiecznego istnienia nurtu „wykonawstwa historycznie poinformowanego”, który bardzo znacząco wpłynął na odkrycia w historii muzyki. Przed rozpoczęciem rekonstrukcji określone zostały obszary działań: analiza dostępnych materiałów opisowych i ikonograficznych, wskazanie ewentualnych czynników mających wpływ na brak akceptacji instrumentu w środowiskach muzycznych, określenie celu rekonstrukcji, określenie potencjalnego repertuaru oraz wstępne określenie techniki wykonawczej i możliwości wyrazowych instrumentu. Zaprojektowane zostały poszczególne części i podzespoły instrumentu. W mojej wersji violi organista zastosowałem rozwiązania konstrukcyjne stosowane w klawesynach pomiędzy XVI-XVIII w., oraz rozwiązania specyficzne. Specyfika konstrukcji polega na uzyskaniu brzmienia smyczkowego nieadekwatnego do klawesynowego (skrzydłowego) kształtu instrumentu. Jest to połączenie dwóch odmiennych rodzin instrumentów – klawiszowych i smyczkowych. Celem rekonstrukcji było uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy mógł powstać w przeszłości instrument koncertowy o bardzo dobrych walorach dźwiękowych i wyrazowych, przeznaczony do gry solowej lub zespołowej, jakie mógł mieć znaczenie dla historii muzyki i kiedy mogło przypaść apogeum jego rozwoju. Zasadne również było pytanie, czy viola organista może przekonująco zabrzmieć dla współczesnego odbiorcy muzyki. Realizacja projektu przyniosła odpowiedzi na postawione pytania. W latach 2014-2017 instrument został zaprezentowany na ok. 50 recitalach w 16 państwach.

Sławomir Zubrzycki – pianista, klawiolinista, kompozytor oraz konstruktor instrumentów urodzony w Krakowie i przez większość swojego życia związany z tym miastem. W 2009 Zubrzycki natrafił na ślad osobliwego instrumentu klawiszowo-smyczkowego, prawie zupełnie nieznanego i zapomnianego, który zaprojektował Leonardo da Vinci. Zaintrygowany faktami z przeszłości Zubrzycki zbudował w latach 2009-2012 własną wersję konstrukcji Leonarda da Vinci, nawiązując również do innych instrumentów z lat 1575-1625. W ten sposób powstał instrument o niepowtarzalnym brzmieniu i walorach koncertowych. Premierowe recitale violi organista (w Krakowie na Międzynarodowym Festiwalu Pianistycznym Królewskiego Miasta Krakowa – 18. października 2013 i Festiwalu Conrada – 21. października 2013) były ogromnym sukcesem artystycznym i medialnym. Materiał filmowy z pierwszego koncertu violi obejrzało w serwisie Youtube ponad 2 mln osób. Informacje o powstaniu instrumentu pojawiły się w najpoczytniejszych mediach światowych, m.in. BBC, The Telegraph, France 24, Deutche Radio Kultur, Corierre della sera, MSN, Oman Daily Observer, Hindustan Times, Taipei Times. W latach 2014-16 Zubrzycki odbył europejskie tournée z recitalami na violi organista (44 recitale w 15 krajach), goszcząc m.in. na Stockholm Early Music Festival, Mänttä Music Festival, Wratislavia Cantans, Ghent Festival of Flanders, Kotor Art Festival, Polish Music Days w Turcji, Ohrid Summer Festival, Milano Classica, Gaudete! Festival Internazionale di Musica Antica we Włoszech, Buccharest Early Music Festival, Summer Festival of Early Music w Pradze, Kristupo festivaliai w Wilnie, Festiwal Muzyki Polskiej w Krakowie. W 2015 ukazały się dwa albumy z muzyką wykonywaną na violi organista. Solowy album „Viola organista – The da Vinci sound” to wydawnictwo wyjątkowe pod wieloma względami: to nie tylko pierwsze na świecie nagranie recitalu „instrumentu Leonarda da Vinci”, ale również pierwszy polski projekt muzyczny sfinansowany przez melomanów z całego świata dzięki globalnemu portalowi crowdfundingowemu Kickstarter. Na płycie znalazło się osiem utworów epoki baroku (w tym jedyny w historii utwór skomponowany z myślą o instrumencie klawiszowo-smyczkowym, Sonata na Bogenklavier C. Ph. E. Bacha) oraz, jako bonus, muzyka skomponowana przez samego Leonarda da Vinci – której zapis wielki mistrz namalował na obrazie „Portret muzyka”. Do drugiej produkcji Zubrzycki został zaproszony przez islandzką piosenkarkę, Björk, która przygotowała akustyczną wersję swojej ostatniej płyty „Vulnicura” w wersji na głos, violę organista i kwartet smyczkowy. Album ukazał się w dwóch wersjach: na CD i płycie winylowej. Sławomir Zubrzycki ukończył Akademię Muzyczną w Krakowie (1988) – gdzie studiował w klasie fortepianu prof. Tadeusza Żmudzińskiego oraz w klasie muzyki współczesnej prof. Adama Kaczyńskiego. Jako stypendysta Fundacji Fulbrighta swój warsztat pianistyczny doskonalił w The Boston Conservatory of Music (1990-91) w Stanach Zjednoczonych pod kierunkiem Janice Weber, a także u Wiktora Mierżanowa, Włodzimierza Obidowicza, Michaela Lewina i Jerome Lowenthala oraz u klawesynisty, Johanna Sonnleitnera. W 1987 został laureatem Festiwalu Pianistyki Polskiej w Słupsku. Koncertował jako solista (m.in. z Orkiestrą Polskiego Radia w Krakowie, Orkiestrą Filharmonii Krakowskiej, Capellą Cracoviensis, Toruńską Orkiestrą Kameralną, Imperial College London Sinfonietta) oraz jako kameralista (z Kwartetem Olgi Szwajgier, którego jest członkiem, a także z Gwendolin Bradley, Jadwigą Gadulanką, Andrzejem Hiolskim) w Stanach Zjednoczonych, Niemczech, Austrii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii i na Ukrainie. Nagrywał dla Polskich Nagrań, TVP, Polskiego Radia. Współpracował z Telewizją Polską jako prezenter, kompozytor i reżyser muzyczny przy programach edukacyjnych, takich jak: „Wszystko gra” (cykl wykładów o instrumentach muzycznych dla TVP1 i TVPolonia) i „Ulica sezamkowa” (wersja polska TVP2). Brał udział w wielu festiwalach, takich jak: Poznańska Wiosna Muzyczna, Muzyka w Starym Krakowie, Audio-Art w Krakowie, Fest der Kontinente w Berlinie, Visiting Artist Series w Berklee College of Music w Bostonie, Kolory Polski, Skrzyżowanie Kultur, Turning Sounds w Kolonii i Warszawie, oraz Festiwal Teatralny w Edynburgu. Był wykładowcą Letniej Akademii Muzyki Współczesnej – Avantgarde Tirol w Austrii (2005, 2007). Kieruje sekcją instrumentów klawiszowych i prowadzi klasę fortepianu w Państwowej Ogólnokształcącej Szkole Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Krakowie. Obecnie działalność artystyczna Sławomira Zubrzyckiego koncentruje się wokół violi organista. Najbliższe plany koncertowe artysty obejmują koncerty na festiwalach w Clos Lucé (dom Leonarda da Vinci) w Amboise we Francji, Liege w Belgii i w Polsce.

8) Szafa – żyrafa – radioodbiornik: kilka uwag o badaniu fenomenu fortepianu w kulturze

Michał Bruliński, Kolegium Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego

W trakcie referatu przedstawię kilka metodologicznych propozycji badania fenomenu fortepianu w kulturze, ze szczególnym uwzględnieniem kultury polskiej przed powstaniem listopadowym. Fundament moich dociekań stanowią rozproszone źródła różnych gatunków, w których analizie niezbędne jest wykorzystanie interdyscyplinarnej perspektywy. Rozległy i złożony fenomen fortepianu analizować można na pięciu płaszczyznach, które wzajemnie się przenikają: koncepcyjnej, produkcyjnej, dystrybucyjnej, funkcjonalnej oraz aksjologicznej. W pierwszej, teoretycznej części wystąpienia postaram się scharakteryzować każdą z nich. Druga część poświęcona będzie analizie wniosków z moich badań w odniesieniu do kultury polskiej u progu XIX wieku. Fortepian był wówczas na ziemiach polskich powszechnie wykorzystywanym narzędziem do wielorakich praktyk muzycznych i pozamuzycznych. W Warszawie przed 1830 r. bezpośrednią styczność z fenomenem fortepianu miała szeroka grupa osób o różnych statusach, daleko wykraczająca poza ramy grona posiadaczy instrumentu. Uprzywilejowany w romantycznej estetyce fortepian był ówcześnie wykorzystywany m.in. jako medium do przekazywania treści patriotycznych i religijnych.

Michał Bruliński – ukończył studia pianistyczne w klasie prof. Ewy Pobłockiej i prof. Marii Gabryś na Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina oraz historię w Kolegium Artes Liberales na Uniwersytecie Warszawskim. W trakcie studiów otrzymywał liczne stypendia za działalność artystyczną inaukową. Wszystkie prace dyplomowe obronił celująco. Jego artykuły i recenzje publikowane były m.in. przez Wydawnictwa UMFC, Instytut Pamięci Narodowej oraz Kwartalnik Filozoficzny „Kronos”. Obok aktywnej działalności pianistycznej, naukowej i organizacyjnej zajmuje się także krytyką muzyczną – pisał m.in. dla „Ruchu Muzycznego”, „Muzyki21” i Kwartalnika Kulturalnego „Opcje”. Od 2012 r. związany jest z Narodowym Instytutem Fryderyka Chopina, gdzie pośród rozmaitych projektów realizował wraz z Markiem Brachą autorski cykl spotkań Fortepian (R)ewolucyjny. Obecnie współpracuje z Instytutem przy organizacji Międzynarodowych Kursów Mistrzowskich w Radziejowicach oraz I Międzynarodowego Konkursu Chopinowskiego na instrumentach historycznych (2018). W 2016 r. objął klasę fortepianu w ZPSM im. Mieczysława Karłowicza w Krakowie.

9) Działalność Stowarzyszenia Polskich Stroicieli Fortepianów

Andrzej Kruszewski, Prezes Stowarzyszenia Polskich Stroicieli Fortepianów

10) Produkcja fortepianów i pianin w PRL

Janusz Starzyk, Stroiciel fortepianów i pianin

Przedmiotem wystąpienia będzie powstawanie i organizacja fabryk produkujących pianina i fortepiany w Polsce po 1945 roku. Przedstawione zostanie zestawienie numeracji fabrycznej produkowanych instrumentów i próby ich datowania. Omówiona zostanie także produkcja fortepianów koncertowych „CALISIA”.

Janusz Starzyk, ur. w 1960, technik elektronik, od 1985 r. stroiciel fortepianów i pianin. Dyplom mistrzowski w rzemiośle budowy i naprawy instrumentów fortepianowych otrzymał w 2002 r. Od 1989 r. prowadzi własną działalność gospodarczą. Członek Stowarzyszenia Polskich Stroicieli Fortepianów.

11) Metody badań organów opracowane w Katedrze Instrumentologii Instytutu Muzykologii KUL. 1. Inwentaryzacja i struktura brzmieniowa, 2. Akustyka

Dr Andrzej Gładysz, o. dr Mieczysław Julian Śmierciak, Katedra Instrumentologii Instytutu Muzykologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II

  • dyskusja

 

  • 19.00 przerwa

 

  • 20.00 Historyczne instrumenty klawiszowe – w stronę zagadnień wykonawczych

12) Klawesyn – klawikord – fortepian. Z problematyki repertuaru instrumentów klawiszowych w II połowie XVIII wieku

Prof. dr hab. Urszula Bartkiewicz, Kierownik Katedry Klawesynu, Organów i Muzyki Dawnej Akademii Muzycznej im. F. Nowowiejskiego w Bydgoszczy

Referat sygnalizuje kwestie związane ze współistnieniem 3 instrumentów klawiszowo-strunowych w II połowie XVIII wieku – klawikordu, klawesynu oraz fortepianu, we wspólnym repertuarze. Przedstawia dane na temat pozycji klawesynu w muzycznej kulturze II połowy XVIII wieku, praktyki określania obsady utworów na instrumenty klawiszowe, kompozytorów tworzących klawiszowy repertuar oraz sytuacji w polskiej kulturze tego okresu. Referat bazuje na rezultatach wieloletnich badań Urszuli Bartkiewicz, która przeprowadziła wiele kwerend w poszukiwaniu oryginalnych źródeł: materiałów nutowych, traktatów, dokumentów archiwalnych. Poczyniła dzięki temu ciekawe obserwacje artystyczne, odkryła także nieznane pozycje repertuaru polskiego. Praktycznym rezultatem badań wątków polskich są krytyczne publikacje materiałów nutowych przetranskrybowanych z rękopisów i starodruków: „Polska muzyka klawiszowa. Z Wydawnictwa Józefa Elsnera”, AM Bydgoszcz 2008, „Carl Joseph Birnbach – Concert pour le clavecin avec l’accompagnement deux violons, deux hautbois, deux cors de chasse, viola et basse (ca 1790)” oraz „Carl Joseph Birnbach – Concerto a due cembali (ca 1790)”, AM Bydgoszcz 2017. Utwory te są wprowadzane do obiegu koncertowego oraz edukacyjnego. Kompozycje „Z Wydawnictwa Józefa Elsnera” są upowszechniane także w postaci CD (Polska muzyka klawesynowa, Urszula Bartkiewicz, vol. I, vol. II, DUX 2009).

Urszula Bartkiewicz jest klawesynistką, profesorem zwyczajnym w Akademii Muzycznej w Bydgoszczy, gdzie kieruje Katedrą Klawesynu, Organów i Muzyki Dawnej. Dyplom magistra sztuki oraz stopnie doktora i doktora habilitowanego uzyskała w Akademii Muzycznej w Krakowie. Studia podyplomowe odbyła w Paryżu, a postępowanie zakończone uzyskaniem tytułu profesora sztuk muzycznych przeprowadzono w AMFN w Bydgoszczy. Prowadzi intensywną działalność artystyczną, naukową i edukacyjną. Wśród artystycznych prezentacji w formie koncertów, nagrań radiowych, płytowych i rejestracji „na żywo” znajduje się wiele prawykonań i premier, zarówno dzieł kompozytorów dawnych, jak i współczesnych. Jako solistka (także z orkiestrą) oraz kameralistka brała udział w koncertach w kraju, m.in. w festiwalach i cyklach takich jak Festiwal Pianistyki Polskiej w Słupsku, Festiwal w Łańcucie, Wratislavia Cantans, Warszawska Jesień, Festiwal Polskiej Muzyki Współczesnej we Wrocławiu, Warszawskie Spotkania Muzyczne, Conversatorium Organowe w Legnicy, Festiwal Radiowy Szymanowski i jego Europa, Festiwal Beethovenowski na Opolszczyźnie, Mazowiecki Festiwal Muzyczny, Festiwale Tempus Paschale w Lublinie, Bydgoskie Wtorki Muzyczne, Dni Bachowskie w Krakowie, Festiwale Muzyki Dawnej w Lublinie, Warszawie, Gdańsku, Białymstoku, Międzynarodowe Forum Pianistyczne w Sanoku oraz w koncertach za granicą w Austrii, Belgii, Czechach, Francji, Hiszpanii, Holandii, Litwie, Łotwie, Niemczech, Rosji, Słowacji, USA, Wielkiej Brytanii, Włoszech. W roku 2000 uzyskała nagrodę FRYDERYKA za czteropłytowy album Johann Sebastian Bach Das Wohltemperierte Klavier, a w roku 2010 nominację do tej nagrody za CD Polska Muzyka Klawesynowa, vol. 1 Józef Elsner. Badania naukowe i artystyczne Urszuli Bartkiewicz dotyczą obszaru muzyki wieku XVII i XVIII, ze szczególnym naciskiem na dziedzictwo polskiej kultury muzycznej. Ich rezultatem są referaty, wykłady i publikacje (artykuły, komentarze redakcyjne, płyty). Wśród opublikowanych prac znajdują się krytycznie opracowane edycje nutowe: Polska muzyka klawiszowa zWydawnictwa Józefa Elsnera, AMFN Bydgoszcz 2008 (edycji towarzyszyło wydanie dwóch CD Polska Muzyka Klawesynowa, vol. 1 Józef Elsner, vol. 2. Andrychowicz, Grem, Kamieński, Karboski, Morawski, Potocka, Tyszkiewicz, Unicki, Wejnert, Urszula Bartkiewicz – klawesyn, DUX, 2009) oraz Carl Joseph Birnbach (1751-1805) – Concert pour le clavecin avec l’accompagnement deuxviolons, deux hautbois, deux cors de chasse, viola et basse(ca 1790), AMFN Bydgoszcz 2017 i Carl Joseph Birnbach(1751-1805) – Concerto a due cembali(ca 1790), AMFN Bydgoszcz 2017. Zainicjowała i od kilkunastu lat prowadzi coroczne międzynarodowe projekty artystyczno-badawczo-edukacyjne: Dni Muzyki Dawnej (od 2000 roku) w AMFN w Bydgoszczy i Letnie Kursy Metodyczne Muzyki Dawnej (od 2007 roku) w ZPSM im. F. Chopina w Warszawie.

  • Koncert poprzedzony prelekcją

 

13) Znaczenie kolekcji klawiszowych instrumentów historycznych dla współczesnej praktyki muzycznej na przykładzie Germanisches Nationalmuseum (Norymberga), Bény-sur-Mer (Francja) oraz Fenton House (Londyn). Perspektywa klawesynisty

Dr hab. Ewa Mrowca, Akademia Muzyczna im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi, Katedra Klawesynu i Muzyki Dawnej

Instrument: kopia anonimowego klawesynu włoskiego wykonanego we Florencji w 1701 r., zbudowana w pracowni Detmara Hungerberga w Hückeswagen w 2006 r., którego oryginał znajduje się w Museum für Musikinstrumente der Universität Leipzig

W programie: William Byrd (1543-1623): The Bells, Jan Pietersoon Sweelinck (1562-1621): Paduana Lachrymae SwWV 328, Johann Jakob Froberger (1616-1667): Meditation faits sur ma Mort future laquele se joue lentement avec discretion, John Blow (1649-1708): Morlake Ground, Johann Jakob Froberger: Partita VI in C (Lamento sopra dolorosa perdita della, Real M. sta di Ferdinando IV. Re de Romani & etc., Gigue – Courant – Sarabande), Louis Couperin (1626-1661): Passacaille in C, Johann Jakob Froberger: Tombeau fait à Paris sur la mort de Monsieur Blancrocher, lequel se joue fort lentement à la discretion sans observer aucune mesure, Georg Muffat (1653-1704): Ciaccona in G

Ewa Mrowca, urodzona w Krakowie, naukę gry na klawesynie rozpoczęła w wieku 12 lat. Z wyróżnieniem ukończyła studia w Krakowskiej Akademii Muzycznej w klasie prof. Elżbiety Stefańskiej. Jest absolwentką Guildhall School of Music & Drama w Londynie w klasie Nicholasa Parle, oraz Schola Cantorum Basiliensis w Bazylei w klasie Jörga Andreasa Böttichera. Została wyróżniona w 2003 roku w VI Konkursie Klawesynowym im. J. Broadwooda w Londynie, organizowanym na historycznych instrumentach. W 1999 roku uzyskała Diploma di Merito Accademii Musicale Chigiana w Sienie. Jest laureatką nagrody Łódzkie Eureka 2012. Stypendystka Ministerstwa Kultury, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Accademii Musicale Chigiana, Rządu Szwajcarii oraz Guildhall School of Music & Drama. Swoje umiejętności doskonaliła na kursach mistrzowskich prowadzonych przez Kennetha Gilberta (Accademia Musicale Chigiana), Christopha Rousseta, Elisabeth Joyé, Pierra Hantai oraz Jespera Christensena. Ze szczególną pasją poświęca się wykonawstwu muzyki na instrumentach oryginalnych, a także historycznej realizacji basso continuo. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się wokół oryginalnych instrumentów klawiszowych szarpanych oraz realizacji basso continuo. Działalność koncertowa obejmuje recitale solowe oraz występy z zespołami muzyki dawnej. Koncertuje w Polsce, Francji, Niemczech, Chinach oraz USA. Występowała realizując b.c. pod kierunkiem Jordi Savalla, Simona Standage’a, Katherine McGilivray, jako solistka pod kierunkiem Joshuy Rifkina. Wraz z Jakubem Kościukiewiczem jest współtwórcą zespołu Altberg Ensemble, współpracuje z zespołami muzyki dawnej: Cappella dell’Ospedale della Pietà Venezia, Musicae Antiquae Collegium Varsoviense, Royal Baroque Ensemble, a także z zespołem Nova Casa, z którym to we wrześniu 2009 r. wraz z Olgą Pasiecznik została przygotowana premiera spektaklu Tre Donne Tre Destini opartego na kantatach G.F. Händla dla Warszawskiej Opery Kameralnej. Jej recital z grudnia 2015 roku na instrumentach oryginalnych z Germanisches National Museum w Norymberdze był retransmitowany na antenie Bayerische Rundfunk. Obecnie pracuje na stanowisku adiunkta w Akademii Muzycznej w Łodzi (od 2008 roku prowadzi przedmiot Budowa instrumentu z zasadami konserwacji i strojenia; w roku akademickim 2016/2017 inicjatorka i opiekun projektu dotyczącego strojenia klawesynu prowadzonego przez profesora wizytującego Mimi Waitzman z Horniman Museum & Gardens w Londynie), oraz w Akademii Muzycznej w Krakowie. W 2009 roku uzyskała stopień doktora sztuki, przedstawiając pracę wraz z nagraniem pt. Różnorodność stylów w praktyce wykonawczej basso continuo na klawesynie w świeckiej muzyce niemieckiej pierwszej połowy XVIII wieku. W kwietniu 2014 roku Rada Wydziału Fortepianu, Organów, Klawesynu i Instrumentów Dawnych Akademii Muzycznej im. G. i K. Bacewiczów w Łodzi przyznała jej stopień doktora habilitowanego. W ostatnich latach w zakresie jej zainteresowań znajduje się także klawesynowa muzyka francuska XVII wieku, ze szczególnym uwzględnieniem twórczości Jeana Nicolasa Geoffroy (1633?-1694), co zaowocowało publikacją pt. Jean Nicolas Geoffroy i jego „Pieces de clavessin” z paryskiego manuskryptu Rés. 475 (UNUM 2013). Jej pierwszy solowy album z Pieces de clavessin Jeana Nicolasa Geoffroy (Dux 0137), zyskał znakomite recenzje w Polsce, Luksemburgu, Francji i Niemczech, a także został nominowany do prestiżowej nagrody International Classical Music Awards 2013. W marcu 2014 otrzymał wyróżnienie 5 Diapason. Ewa Mrowca gra na kopii anonimowego klawesynu włoskiego z Florencji z 1701 roku, zbudowanego w pracowni Detmara Hungerberga w Hückeswagen w roku 2006. Oryginał znajduje się w Museum für Musikinstrumente der Universität Leipzig.