Przejdź do treści

I Ogólnopolska Konferencja Instrumentologiczna

13.09.2017 Minęło

ŚRODA, 13 WRZEŚNIA

  • 9.00 – Terminologia, klasyfikacja, nowe metody badań instrumentologicznych

1) Polska terminologia instrumentów muzycznych – stan obecny, potrzeby i perspektywy

Joanna Gul, Instytut Muzykologii Uniwersytetu Wrocławskiego i Pracownia Badań Pejzażu Dźwiękowego w Instytucie Kulturoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego

Wystąpienie będzie dotyczyło wybranych zagadnień polskiej terminologii muzycznej. Jego celem jest nakreślenie problemów i zadań, które należy podjąć, aby spełnić potrzeby środowisk, pracujących z instrumentami muzycznymi lub ich wizerunkami – muzykologów, muzealników, historyków sztuki czy tłumaczy, a także muzyków i miłośników instrumentów. Pewne kierunki we współczesnej terminologii wyznacza unowocześniona wersja klasyfikacji instrumentów muzycznych Hornbostela-Sachsa, która została w 2014 r. przetłumaczona przez prof. Beniamina Vogla na język polski, po raz pierwszy w pełnej, zrewidowanej przez zagranicznych badaczy wersji (dostępna w każdej odsłonie portalu www.instrumenty.edu.plw zakładce Klasyfikacja). Jest bardzo wskazane, aby Słownik Terminologiczny Zabytków (dwie części zeszytu trzeciego), wydany w latach dziewięćdziesiątych XX w. przez Ośrodek Dokumentacji Zabytków i dostępny niemal wyłącznie w muzeach, który jest fundamentalny dla kształtowania i porządkowania wiedzy w zakresie polskiej terminologii i ikonografii instrumentów muzycznych, został wznowiony, zrewidowany i odpowiednio upowszechniony. Jednak także i ten słownik nie rozwiązuje problemu braku ogólnodostępnej, podstawowej publikacji encyklopedycznej na temat terminologii instrumentów ludowych. Z terminologią łączy się także problem właściwego odczytywania ikonografii muzycznej. Istnieje wyraźna potrzeba dotarcia z wiedzą o terminologii i budowie instrumentów muzycznych do środowiska historyków sztuki i konserwatorów dzieł sztuk wizualnych, ponieważ brak tej wiedzy może powodować nie tylko błędy w interpretacji, ale także konserwacji czy renowacji dzieł sztuki. Przegląd publikacji o tematyce muzycznej, tłumaczonych z języków obcych na polski, wykazuje bardzo liczne błędy w terminologii instrumentów muzycznych, co sygnalizuje potrzebę stworzenia ogólnodostępnego, fachowego słownika, zwłaszcza polsko-angielskiego. Istnieje konieczność podjęcia licznych działań, sprzyjających uporządkowaniu i zwiększeniu wiedzy wielu środowisk. Dzięki powszechnemu dostępowi do wiarygodnych publikacji, dotyczących zagadnień terminologicznych i związanych z nimi ikonograficznych, będzie można rekomendować „dobre praktyki” w zakresie polskiego słownictwa muzycznego.

Joanna Gul, ur. 1977, teoretyk muzyki, absolwentka Akademii Muzycznej im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu oraz doktorantka w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Wrocławskiego, gdzie prowadziła zajęcia dydaktyczne m.in. o tematyce instrumentologicznej. Zainteresowania skupia na instrumentologii, w szczególności historii budownictwa instrumentów muzycznych na Dolnym Śląsku, zagadnieniach terminologii i klasyfikacji instrumentów, aspektach muzycznych wystaw rzemieślniczo-przemysłowych oraz zagadnieniach audiosfery. Od 2014 r. pracuje w zespole (razem z A. Mierzejewską, prof. B. Voglem, prof. Z. J. Przerembskim i W. Kielichowskim) opracowującym dokumentację instrumentów muzycznych w muzeach polskich dla portalu www.instrumenty.edu.plInstytutu Muzyki i Tańca (powstałe projekty: 2014: www.ludowe.instrumenty.edu.pl; 2015: www.fortepian.instrumenty.edu.pl; 2016/17: www.skrzypce.instrumenty.edu.pl). Współpracowała z prof. Beniaminem Voglem przy pierwszym pełnym tłumaczeniu na język polski uaktualnionej klasyfikacji instrumentów muzycznych Hornbostela i Sachsa, stosowanej przez bazę internetową MIMO (Musical Instrument Museums Online, www.mimo-international.com), a także przy tłumaczeniu tezaurusa dla polskiej wersji strony internetowej MIMO. Tłumaczyła hasła słownika AAT (Art & Architecture Thesaurus) dotyczące instrumentów muzycznych dla Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów. Publikowała m.in. w czasopismach „Muzyka”, „Ruch Muzyczny”, „Prace Kulturoznawcze”, „Audiosfera: Koncepcje-Badania-Praktyki”. Jest członkinią Pracowni Badań Pejzażu Dźwiękowego w Instytucie Kulturoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego.

2) Dobry moment, żeby zacząć. Organologiczna mediewistyka wobec digitalizacji

Łukasz Kozak

Ogromna część prac poświęconych średniowiecznej organologii oraz ikonografii muzycznej nie przedstawia żadnej wartości. Powodem tej sytuacji nie jest tylko warsztatowa niesforność i metodologiczna niefrasobliwość autorów. Kluczową sprawę stanowi dostęp do źródeł oraz umiejętność zapanowania nad ich ignorowaną obfitością. Do dziś kanon wykorzystywanych materiałów ikonograficznych wyznaczają publikacje i katalogi z ubiegłego wieku, a ostatnia szersza polska praca na temat dawnej terminologii muzycznej ukazała się w 1977 roku. Tymczasem dzięki digitalizacji oraz projektom cyfrowym ilość materiałów przyrasta w wielkim stopniu, co umożliwia nie tylko podjęcie nowych badań, ale także całkowicie zmienia perspektywę badacza oraz pozwala na rewizję starszych ustaleń. Przy obecnym rozwoju narzędzi humanistyki cyfrowej można pokusić się o stworzenie ogólnej specyfikacji przestrzeni, która służyłaby interoperacyjnemu oraz interdyscyplinarnemu badaniu zagadnień związanych ze średniowieczną organologią, ikonografią muzyczną, terminologią oraz praktyką wykonawczą.

Łukasz Kozak, mediewista, badacz średniowiecznej ikonografii muzycznej i organologii. Redaktor biblioteki cyfrowej Polona, twórca najpopularniejszych w sieci przeglądów zbiorów zdigitalizowanych (m.in. Discarding Images i Stare obrazki ze zwierzętami). Autor promocyjnego sukcesu Polony (nominacja do nagrody „Gwarancje Kultury” 2015), prelegent na konferencji TEDxWarsaw 2014. Współpracował z licznymi instytucjami kultury i placówkami naukowymi w zakresie mediów, technologii i wykorzystania zasobów cyfrowych. Od 2017 roku kurator programu muzycznego Festiwalu Nowe Epifanie oraz działu digitalizacji konferencji Digital Cultures. W Programie 2 Polskiego Radia, współprowadzi pierwszą polską audycję mediewistyczną Kryzys wieku średniego. Autor licznych prac naukowych i popularyzatorskich, recenzent wykonań i nagrań muzyki dawnej, wykładowca. Związany z Biblioteką Narodową, ściśle współpracuje z Zakładem Zbiorów Cyfrowych.

3) Jak obliczyć idiom instrumentu? Przypadek duetu na dwie viole da gamba

Sonia Wronkowska, Biblioteka Narodowa, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Celem referatu jest prezentacja możliwości cyfrowej muzykologii w badaniach idiomu instrumentalnego. Omówiony zostanie przypadek duetu na dwie viole da gamba przypisywanego C. F. Ablowi, zachowanego w unikatowym przekazie rękopiśmiennym (Biblioteka Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, PL-Pu 7836). W czasie prac nad przygotowaniem edycji krytycznej utworu jednym z podstawowych problemów było ustalenie nieokreślonej w rękopisie obsady utworu na podstawie przesłanek, związanych z krytyką źródła oraz analizą stylistyczną. Punktem wyjścia prezentacji będą możliwości tradycyjnej muzykologii w zakresie identyfikacji nieokreślonej obsady utworów muzyki dawnej. Zademonstrowane zostaną również efekty testów z wykorzystaniem metod obliczeniowych, w szczególności jednej z najbardziej efektywnych metod analitycznych w badaniach stylometrycznych – analizy n-gramów. Porównanie efektywności dwóch różnych metod dochodzenia do odpowiedzi na to samo pytanie badawcze połączone będzie z prezentacją zarysu metodyki implementacji narzędzi cyfrowych do badań nad idiomem instrumentalnym.

Sonia Wronkowska, mgr; muzykolog, programistka, edytorka muzyki dawnej, autorka artykułów naukowych i popularyzatorskich. Bibliotekarz muzyczny i kierownik Polskiego Centrum RISM (Répertoire International des Sources Musicales). Od stycznia 2017 roku kieruje Pracownią Rozwoju Polony w Zakładzie Zbiorów Cyfrowych Biblioteki Narodowej. Wyniki swoich badań prezentowała na licznych międzynarodowych konferencjach naukowych i specjalistycznych. Obecnie przygotowuje pracę doktorską w Instytucie Muzykologii UAM o nowo odnalezionych utworach Carla Friedricha Abla (1723-1787). Entuzjastka cyfrowej humanistyki.

4) Lutnia, mandora, galichon… Kierunki i perspektywy badań nad klasyfikacją chordofonów szarpanych

Dr Grzegorz Joachimiak, Instytut Muzykologii Uniwersytetu Wrocławskiego, Akademia Muzyczna im. K. Lipińskiego we Wrocławiu

W kontekście klasyfikacji instrumentów muzycznych wciąż stykamy się z problemami używania odpowiedniej terminologii muzycznej dotyczącej m.in. chordofonów szarpanych. Słynna praca z tego zakresu autorstwa Hornbostela-Sachsa wymaga obecnie zrewidowania według dotychczasowego stanu wiedzy, co w niektórych ośrodkach badawczych realizowane jest w dość intensywnym zakresie. W swoim wystąpieniu chciałbym zwrócić uwagę na rodzaj problemów, występujących zarówno w pracach źródłoznawczych jak i w badaniach samych instrumentów muzycznych, podać przykłady realizacji tego rodzaju badań, a także wskazać zakresy, które mogłyby stać się cennym uzupełnieniem przyszłych badań organologicznych.

Grzegorz Joachimiak, doktor muzykologii i gitarzysta klasyczny. Jest wykładowcą w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Wrocławskiego i w Katedrze Organów, Klawesynu i Muzyki Dawnej Akademii Muzycznej im. K. Lipińskiego we Wrocławiu. Zajmuje się kulturą muzyczną XVII i XVIII wieku, źródłoznawstwem i edytorstwem muzycznym, mecenatem artystycznym oraz problematyką praktyki wykonawczej. W jego badaniach szczególne miejsce zajmuje muzyka lutniowa i kameralna, co potwierdzają artykuły obecne zarówno w polskich jak i zagranicznych publikacjach, a także wystąpienia podczas konferencji naukowych. Jest laureatem stypendiów naukowych, m.in. DAAD, Fundacji z Brzezia Lanckorońskich i Prezydenta Wrocławia. Uczestniczy też w realizacji grantów badawczych. Współpracuje ponadto z różnymi ośrodkami naukowymi i edukacyjnymi wspierając działania popularyzujące naukę i kulturę muzyczną, czego przykładem jest m.in. wydana w 2013 r. płyta CD Saint Amour. Muzyka z rękopisów tabulatur lutniowych cystersów krzeszowskich, jak również seria 12 filmów z cyklu Księga na lutnię z 2015 r. Obecnie przygotowuje wydanie pracy doktorskiej, poświęconej kolekcji rękopisów tabulatur lutniowych z XVIII wieku z dawnego opactwa cystersów w Krzeszowie.

5) Wiolonczele z portretów

Dr hab. Anna Wróbel, Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina

Swoje badania w ostatnim czasie poświęcam polskim wiolonczelistom, działającym od końca XVIII wieku do I połowy XX wieku. Wiadomo, że wiolonczeliści musieli grać na wiolonczelach – nic odkrywczego, ale w momencie, gdybyśmy chcieli uszczegółowić – co to były za instrumenty, z jakiej pracowni pochodziły, jak trafiły w ręce danego artysty – tutaj, w wielu przypadkach pozostajemy bezradni, ich tajemnica zapewne pozostanie niewyjaśniona. Jednak jest kilka instrumentów, o których możemy powiedzieć więcej i tymi właśnie informacjami chciałabym się podzielić. Referat będzie częściowo efektem prac nie tylko naukowych, ale i detektywistycznych, wspomnę nie tylko o instrumentach i ich właścicielach, ale także o wiolonczelistach, którzy trudnili się lutnictwem, pojawią się również wątki romantyczne. Kto by przypuszczał, że pozornie proste pytanie „na czym grali wiolonczeliści w XIX wieku” zrodzi tak ciekawe i różnorodne odpowiedzi. Faktem jednak bez wątpienia pozostanie, że nasza wiedza, mówię tu nie tylko o wiolonczelistach, ale także i o muzykologach, na temat wiolonczel, które rozbrzmiewały w przeszłości jest bardzo znikoma. Rzadko w prasie XIX-wiecznej, bo ona jest głównym źródłem informacji o instrumentalistach sprzed wieków, można znaleźć informację o tym, z czyjej pracowni pochodzi instrument danego wirtuoza. Podczas referatu chciałabym przedstawić portrety polskich wiolonczelistów z ich instrumentami, m.in.: Samuela Kossowskiego, Władysława Aloiza, Zofii Adamskiej.

Anna Wróbel – w 2005 r. ukończyła z wyróżnieniem Akademię Muzyczną im. F. Chopina w Warszawie, w klasie prof. Andrzeja Wróbla. W 2012 r. obroniła tytuł doktora sztuk muzycznych tamże, a w 2016 r. uzyskała habilitację. Jest również absolwentką Muzykologii UW. W 2007 r. została przyjęta w poczet elitarnej Latynoamerykańskiej Akademii Wiolonczelowej. Z pianistą M. Dropkiem nagrała płytę z polskimi miniaturami wiolonczelowymi, z Polską Orkiestrą Radiową pod dyr. Ł. Borowicza Koncert wiolonczelowy A. Kulikowskiego, a z zespołem Camerata Vistula muzykę polską na wiolonczelę i smyczki – światowe premiery fonograficzne. Ostatnio nagrała wszystkie kaprysy Alfredo Piattiego. Poza tym prowadzi ożywioną działalność koncertową zarówno jako solistka, jak i kameralistka oraz muzyk sesyjny. Jest dyrektorem artystycznym Festiwalu Muzyki Kameralnej i Organowej Powiatu Legionowskiego. Od 2014 r. pracuje na stanowisku adiunkta w Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina na Wydziale Instrumentalno-Pedagogicznym w Białymstoku.

  • dyskusja

            • 11.00 – Archeomuzykologia

6) Grzechotki archeologiczne jako pierwsze instrumenty gliniane znane z terenów Polski. Stan badań

Katarzyna Tatoń, Uczestnik Projektu NPRH MNiSW realizowanego w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego

Materiały źródłowe, dotyczące najwcześniejszych faz rozwoju muzyki w Polsce, czyli czasów prehistorycznych, mają charakter wyłącznie archeologiczny. W przeciwieństwie do świata antycznego kultur Bliskiego Wschodu, Egiptu, Grecji i Rzymu, które posiadają liczne, bogato udokumentowane źródła, informacje o najdawniejszych śladach rozwoju kultury muzycznej na obszarze Europy Środkowej są bardzo skromne i opierają się niemal wyłącznie na zachowanych instrumentach i ich fragmentach oraz nielicznych i ubogich przedstawieniach ikonograficznych. Z tego powodu są mocno ograniczone i niekompletne. Takim samym ograniczeniom podlega obraz genezy, kształtowania się i początkowych etapów wzrostu kultury muzycznej w Polsce. Problemów przysparza także sama chronologia, która opiera się na przyjętych w archeologii okresach: paleolitu, poprzez neolit, epokę brązu, epokę żelaza, aż do średniowiecza. Pierwsze gliniane instrumenty – grzechotki pojawiają się wraz z upowszechnieniem się w okresie neolitu wyrobu przedmiotów ceramicznych, głównie naczyń. Na terenach Polski grzechotki znane były od czasów kultury lendzielskiej, czyli 5. tysiąclecia p.n.e., do młodszego okresu halsztackiego – ok. 400 p.n.e. W okresie lateńskim i wpływów rzymskich brak jest grzechotek. Występują ponownie od wczesnego średniowiecza. Obecnie z terenów polskich znanych jest kilka grzechotek neolitycznych, ok. 500 grzechotek i ich fragmentów z epoki brązu oraz ok. 100 grzechotek średniowiecznych. Liczba znanych zabytków rośnie w miarę postępu badań archeologicznych. Odkryte grzechotki są poddawane badaniom muzykologicznym – oprócz cech określanych przez archeologię, takich jak: kontekst odkrycia, kształt, rodzaj i kolor gliny, z jakiej zostały wykonane, ewentualny ornament czy pokrycie polewą, badane są aspekty czysto muzykologiczne – kształt czary głosowej i analiza wydawanych dźwięków. W tym celu wykonywane są nagrania instrumentów, a ich wyniki systematycznie porównywane z pozostałymi. Analizy te pozwolą zweryfikować istniejące typologie, a także dotychczasowe tezy dotyczące funkcji grzechotek w czasach prehistorycznych na terenach polskich.

Katarzyna Tatoń – ukończyła Wydział Pedagogiczno-Artystyczny Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Filia w Cieszynie (2000) oraz Wydział Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (2009). Od 2016 r.  współpracuje przy projekcie badawczym pt. „Archeologiczne instrumenty muzyczne w polskich zbiorach muzealnych” (grant NPRH MNiSW), kierowanym przez prof. dr hab. Annę Gruszczyńską-Ziółkowską z Zakładu Muzykologii Systematycznej Instytutu Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego. Interesuje się muzyką starożytnego Egiptu i Bliskiego Wschodu, pierwszymi instrumentami i początkami muzykowania na ziemiach polskich. Jest autorką publikacji: „Archeologia Muzyki – Starożytny Egipt”, Bielsko-Biała, 2013.

 

7)Komputacyjne metody rekonstrukcji zabytków archeologicznych

Marta Pakowska, Katedra Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej

Skanowanie trójwymiarowe znane jest w archeologii nie od dziś. Tak naprawdę nie sama technologia skanowania jest istotna w przeprowadzeniu jakichkolwiek badań, ale sama metodologia opracowania danych, pozyskana z tego procesu. W zależności od rodzaju przyjętej metody skanowania 3D (tomografia komputerowa, skanowanie laserowe, skanowanie światłem białym, fotogrametria) uzyskane dane wymagają odpowiedniego podejścia. Prowadzenie interdyscyplinarnych badań na pograniczu archeologii, skanowania 3D oraz analiz komputacyjnych pozwala na przeanalizowanie setek tysięcy prawdopodobnych rozwiązań w relatywnie krótkim czasie. W oparciu o indywidualne opracowane algorytmy w połączeniu ze standardowym cyfrowym modelem 3D możliwe jest stworzenie rekonstrukcji obiektów archeologicznych. Efektem opracowania modelu cyfrowego instrumentu możliwe jest przeprowadzenie różnego rodzaju analiz, w tym analizy dźwiękowej, bez konieczności wykorzystywania do tego oryginalnego instrumentu. W trakcie prezentacji zostaną przedstawione wyniki prac w ramach grantu prowadzonego na Uniwersytecie Warszawskim, którego badania zostały przeprowadzone w Warszawie i we Wrocławiu.

Marta Pakowska, mgr inż. arch., absolwentka Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej, gdzie obecnie realizuje studia doktoranckie na ostatnim roku. Zarówno zainteresowania jak i praca doktorska, a także tematyka prowadzonych zajęć na Poltiechnice skupiona jest wokół projektowania parametrycznego, druku i skanowania 3D, które wykorzystuje w pracach badawczych. Wieloletnia organizatorka oraz prowadząca warsztaty z zakresu projektowania parametrycznego. Założycielka koła naukowego LabDigiFab, a od 2015 roku również jego opiekun. Główny organizator międzynarodowych warsztatów i konferencji „Shapes of logic”. W 2015 roku założyła wrocławski oddział firmy 3YOURMIND. Od 2016 roku jest właścicielką firmy deeVory wykorzystującą technologie CNC w designie i projektowaniu wnętrz. Swoje wykształcenie architektoniczne wykorzystuje od tego roku w firmie Zieta Prozessdesign.

 

8) Przegląd współczesnych metod badania aerofonów w archeomuzykologii

Aleksandra Gruda, Instytut Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego

W trakcie referatu przedstawione zostaną współczesne metody badania aerofonów w archeomuzykologii. Ich opis powstał na podstawie dostępnej literatury, informacji pochodzących z 15. Sympozjum Grupy Badawczej ICTM oraz doświadczeń z prac w ramach grantu „Archeologiczne instrumenty muzyczne w polskich zbiorach muzealnych” (MNiSW/Narodowy Program Rozwoju Humanistyki nr 11H 13038282 pod kierownictwem dr hab. Anny Gruszczyńskiej-Ziółkowskiej, prof. UW). Celem wystąpienia jest zarysowanie możliwości wynikających z interdyscyplinarnego charakteru prac.

Aleksandra Gruda – studentka studiów magisterskich w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego. Jej zainteresowania badawcze ściśle wiążą się z archeomuzykologią. Do tej pory zajmowała się identyfikacją i rekonstrukcją aerofonów – pracę licencjacką poświęciła zabytkowi stanowiącemu część drewnianego fletu poprzecznego z XVIII wieku. Wyniki badań, w których brała udział, miała okazję prezentować jako uczestnik konferencji krajowych, jak również zagranicznej.

 

  • dyskusja

 

12.00 – Akordeon i instrumenty pokrewne

9) Akordeon w rodzinie? Antenaci – współcześni – potomkowie

Prof. dr hab. Teresa Adamowicz-Kaszuba, Akademia Muzyczna im. I.J. Paderewskiego w Poznaniu

W wykładzie podjęta zostanie próba uporządkowania różnorakich – niepełnych, często niezgodnych ze stanem faktycznym definicji akordeonu, obecnych zarówno w powszechnej świadomości (nieświadomości), jak i w literaturze przedmiotu. Zdefiniowanie cech charakteryzujących akordeon w kontekście ogólnych kryteriów stosowanych przy klasyfikacji instrumentów pozwala zrewidować i wyjaśnić kwestię trudności w jego umiejscawianiu w znanych rodzinach instrumentów muzycznych. Skupiając się na opisie aktualnego stanu instrumentarium z ręcznym miechem autorka wskazuje jednocześnie na sens sprawdzenia i rozwinięcia nieznanych wątków i tropów historii akordeonu. Przedmiotem refleksji jest też pytanie o akordeon przyszłości w kontekście rozwoju instrumentów elektronicznych. Wykład zamyka autorska propozycja definicji akordeonu z uwzględnieniem większości jego cech specyficznych.

Teresa Adamowicz-Kaszuba, prof. dr hab., absolwentka PWSM w Poznaniu w klasie akordeonu prof. W.L. Puchnowskiego i  st. wykł. H. Krzemińskiego (dyplom z wyróżnieniem 1976), oraz UAM w Poznaniu (kulturoznawstwo 1983). Laureatka  międzynarodowych konkursów akordeonowych w Klingenthal, Niemcy (1970, 1975) oraz konkursu zespołów kameralnych w Sarre-Union, Francja (2006); uczestniczka festiwali  muzyki współczesnej w Poznaniu (Poznańska Wiosna), Czechowicach-Dziedzicach   (ALKAGRAN) i Först, Niemcy (Forster Brücke); jako solistka występowała m.in. z  Wielkopolską Orkiestrą Symfoniczną (kilkadziesiąt koncertów) oraz w składach różnych  zespołów kameralnych  m.in. w Poznańskim Duecie Akordeonowym z mężem Jerzym Kaszubą (od 1980) i w zespole Familiare (od 1996) na koncertach w Polsce i zagranicą (Litwa, Łotwa, Niemcy, Dania, Liban, Izrael, Francja); posiada nagrania archiwalne radiowe i telewizyjne, 3 CD: Wokół Poznańskiego Duetu Akordeonowego (2003), CD Muzyka programowa XX wieku w repertuarze akordeonowym (2007); CD Con fisarmonica (2008). Autorka publikacji i wykładów dotyczących akordeonistyki; kierownik projektów badawczych: Perspektywy sonorystyczne instrumentarium dętego w zestawieniu ze współczesną generacją instrumentów harmonicznych (2008-2016), Akordeonistyka XXI wieku. Instrumentarium, literatura, wykonawstwo, historia dyscypliny(od 2016). Od 1972 r. naucza gry na akordeonie w poznańskim szkolnictwie artystycznym; od 2002 r. prowadzi klasę akordeonu w Akademii Muzycznej im. I.J. Paderewskiego w Poznaniu; w latach 1975-2016 jej uczniowie i studenci wzięli udział w ponad 150. międzynarodowych i ogólnopolskich konkursach, zdobywając ponad sto czołowych nagród i wyróżnień; wśród laureatów są wielokrotni stypendyści MKiDN, MNiSW, programu Ministra Kultury RP Młoda Polska; konsultant Centrum Edukacji Artystycznej, ekspert Ministerstwa Edukacji Narodowej; członek Polskiej Komisji Akredytacyjnej; kształci młodzież na mistrzowskich kursach interpretacji; prowadzi warsztaty metodyczne dla nauczycieli akordeonu w Polsce, Niemczech, na Litwie i Łotwie; juror międzynarodowych i ogólnopolskich konkursów akordeonowych; organizator międzynarodowych konferencji naukowo-artystycznych i koncertów muzyki akordeonowej.Za wielotorową aktywność otrzymała: Nagrodę Artystyczną Młodych im. Stanisława Wyspiańskiego (1987), Nagrodę Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2007); Medal Edukacji Narodowej (2009); Medal Złoty „Za długoletnią służbę” (2010), Złoty Krzyż Zasługi (2016); w swej działalności stara się propagować artystyczne muzykowanie na akordeonie.

10) Charakterystyka polskich harmonii produkowanych do roku 1939

Dr Olga Siejna-Bernady

Moje rozważania na temat harmonii, których rezultatem była praca doktorska (1990), objęły budowę, wytwórczość harmonii na ziemiach polskich, były też próbą skonstruowania typologii i określenia funkcji tego instrumentu w kulturze. Wynikiem badań jest przede wszystkim potwierdzenie dużej produkcji. W czasie 100 lat, tj. od połowy XIX do połowy XX wieku, istniało 111 firm, z czego połowa w Warszawie. Tu też wyrabiano najlepsze instrumenty. W podwarszawskich miejscowościach, nawet małych, pracowało wielu budowniczych harmonii. Centrum, jakim była Warszawa, promieniowało więc na najbliższy teren. Sprzyjało to wymianie doświadczeń, kooperacji między warsztatami. Dokumentacja ponad 140 instrumentów pozwoliła na rozszerzenie rejestru budowniczych, ale przede wszystkim stała się punktem wyjścia charakterystyki wytwórczości w Polsce. Na tej podstawie można wywnioskować, które z harmonii były najbardziej typowe, jakie zdobnictwo zyskało największą popularność, jakie cechy harmonii występowały tylko na ziemiach polskich.

Olga Siejna-Bernady – muzykolog-instrumentolog. Od 35 lat jest nauczycielką w Państwowej Szkole Muzycznej I i II stopnia im. Wacława z Szamotuł w Szamotułach. Zajmowała sie systematyką ewolucji smyczka w instrumentarium europejskim (praca magisterska pod kierunkiem prof. Włodzimierza Kamińskiego na wydziale muzykologii Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu – 1983), instrumentami strunowymi (dział o instrumentach strunowych w „Słowniku Terminologicznym Zabytków”. W kręgu jej ostatnich zainteresowań są harmonie polskie (praca doktorska pisana pod kierunkiem prof. Ludwika Bielawskiego w Instytucie Sztuki PAN w Warszawie – 1991, wydana w formie skróconej – 2012; referat na Etnomuzykologicznej Sesji Popularnonaukowej „Instrument i dźwięk” w 2008 r. w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie, referat na temat warsztatu harmonii Władysława i Adolfa Leonardtów na spotkaniu w Muzeum Pragi w Warszawie w 2016 r.). Przeprowadziła kwerendę w muzeach polskich harmonii i akordeonów produkowanych do 1939 r. na ziemiach polskich i opracowała karty przedwojennych harmonii i akordeonów na zlecenie Ośrodka Dokumentacji Zabytków (1986-87).

  • dyskusja

  • 13.00 – przerwa

  • 13.30 – Etnomuzykologia

11) Piszczała sałasznikowa – do problematyki rekonstrukcji ludowych instrumentów muzycznych

Katarzyna Szyszka, Instytut Muzykologii Uniwersytetu Wrocławskiego

Wystąpienie będzie dotyczyło piszczały sałasznikowej – instrumentu pełniącego niegdyś ważną funkcję kulturową, wykraczającą poza ściśle tylko muzyczną. Instrument ten był bowiem atrybutem szałaśników, kierujących pracami pasterzy na pastwiskach położonych w Beskidzie Śląskim. Współcześnie piszczała sałasznikowa została odtworzona przez Jana Kawuloka z Istebnej, a także Józefa Brodę z Istebnej Zaolzia. Autorka w swoim wystąpieniu podejmie problem rekonstruowania instrumentów muzycznych w sytuacji, gdy nie zachowały się ich egzemplarze, a jedynie pamięć o nich wśród mieszkańców terytorium, na którym występowały. Autorka badania swe oparła na kwerendach muzealnych, archiwalnych i bibliotecznych oraz na informacjach zdobytych podczas badań terenowych. 

Katarzyna Szyszka, mgr; etnomuzykolog, doktorantka w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Wrocławskiego. Specjalizuje się w problematyce polskiego folkloru muzycznego (pieśń, muzyka i instrumentarium ludowe oraz ich kulturowe konteksty), zwłaszcza w regionie Beskidu Śląskiego. Jej praca magisterska została wyróżniona w konkursie o Nagrodę imienia Jana i Wojciecha Wawrzynków na najlepszą pracę magisterską poświęconą dziejom politycznym, kulturze i problemom społecznym Śląska, organizowanym przez Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski w Opolu. W latach 2011-2012 była stypendystką Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. W 2013 r. dwukrotnie otrzymała stypendium naukowe dla doktorantów Uniwersytetu Wrocławskiego w ramach projektu „Rozwój potencjału i oferty edukacyjnej Uniwersytetu Wrocławskiego szansą zwiększenia konkurencyjności uczelni”. W latach 2014-2017 przyznano jej trzykrotnie grant naukowy w ramach konkursu wewnętrznego na finansowanie badań naukowych lub prac rozwojowych oraz zadań z nimi związanych, służących rozwojowi młodych naukowców oraz uczestników studiów doktoranckich Wydziału Nauk Historycznych i Pedagogicznych Uniwersytetu Wrocławskiego. Wyniki swoich badań prezentuje na krajowych i zagranicznych konferencjach oraz publikuje w pracach zbiorowych i w specjalistycznych periodykach naukowych i popularnonaukowych. Jest członkiem Polskiego Seminarium Etnomuzykologicznego.

12) Basy w XIX-wiecznych polskich kapelach ludowych – problem badawczy i wykonawczy

Rafał Miśta, Instytut Studiów Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego

W wystąpieniu chciałbym zastanowić się nad rolą basów w XIX-wiecznych polskich kapelach ludowych. Jaki jest stan badań dotyczący tego instrumentu? Co tak naprawdę kryło się pod określeniem składu kapeli jako „skrzypce i basy”, na które można natknąć się w relacjach dawnych obserwatorów? Jak mogły wyglądać dawne praktyki wykonawcze związane z tym instrumentem? Referat będzie miał charakter przeglądowy i zarysowujący potencjalne problemy badawcze.

Rafał Miśta, ur. w 1988 r. Ukończył informatykę i ekonometrię na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego. Obecnie jest doktorantem w Instytucie Studiów Społecznych UW, gdzie pisze pracę doktorską podejmującą zagadnienie stabilności tradycji w kulturze oralnej na przykładzie dawnej muzyki wiejskiej. Gra w kapeli złożonej ze skrzypiec i basów, próbując rekonstruować dawną muzykę Kujaw.

13) Polskie instrumentarium ludowe w muzycznych opracowaniach jazzowych

Zofia Komuszyna, Instytut Muzykologii Uniwersytetu Wrocławskiego

W swoim wystąpieniu poruszam problem nawiązań polskich jazzmanów do rodzimego folkloru w odniesieniu do instrumentów muzycznych. Już w I połowie XX wieku muzyka ludowa stała się przedmiotem zainteresowań jazzmanów. Sięgali oni po folklor muzyczny z regionów Podhala, Mazowsza, Kurpi, Śląska, Kaszub czy Podkarpacia. Instrumentarium ludowe w opracowaniach jazzowych pojawia się w dwojaki sposób. Usłyszeć można je na nagraniach lub podczas występów na żywo. Gdy we wspomnianych opracowaniach wykorzystywane są ludowe instrumenty muzyczne, grają na nich muzykanci, a nie jazzmani. Zdarza się jednak, że muzycy ludowi prezentują swoje partie zarówno na swoich rodzimych instrumentach jak i na klasycznych, takich jak na przykład skrzypce, lecz na sposób ludowy, pozostając wiernym tradycji w zakresie stylistyki muzycznej. W historii nawiązań jazzmanów do rodzimej muzyki ludowej, odnaleźć można liczne przykłady współpracy, między innymi Leszka Kułakowskiego z Kaszubami, Zbigniewa Namysłowskiego z Góralami, Włodzimierza Nahornego z Kurpiami czy Vitolda Reka z muzykantami z Podkarpacia. Niemniej jednak każde z tych ugrupowań zupełnie odmiennie podchodziło do opracowań muzyki ludowej na jazzowo.

Zofia Komuszyna, doktorantka Studiów Doktoranckich Nauk o Kulturze na Wydziale Nauk Historycznych i Pedagogicznych Uniwersytetu Wrocławskiego. W 2011 r. ukończyła z wyróżnieniem studia w zakresie teorii muzyki na Akademii Muzycznej im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu oraz w zakresie muzykologii na Uniwersytecie Wrocławskim. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się wokół historii i teorii jazzu, zwłaszcza inspirowanego rodzimą muzyką ludową oraz etnomuzykologii Polski. W swoim dorobku posiada liczne artykuły związane z przedmiotem badań. Brała udział w konferencjach naukowych w kraju (Warszawa, Kraków, Bydgoszcz, Opole, Zielona Góra, Cieszyn, Siedlce) i za granicą (Lwów). Jest członkiem Polskiego Seminarium Etnomuzykologicznego. Aktualnie bierze udział w pracach badawczych Zakładu Muzykologii Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk, w ramach grantu Polska Pieśń i Muzyka Ludowa – Źródła i Materiały. Podlasie finansowanego przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego zaplanowanego na lata 2012-2017.

14) Flet, „fujarka” i flażolet w orbicie zainteresowań polskiej (etno)muzykologii

Ewelina Grygier, Zbiory Fonograficzne Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk

W referacie zaprezentowany zostanie stan badań polskiej (etno)muzykologii nad wybranymi instrumentami dętymi: „fujarka”, drewniany flet poprzeczny starego systemu, flażolet – „flecik polski”. Przedstawione będą niektóre instrumenty z kolekcji muzealnych, prywatnych zbiorów oraz z warsztatów wytwórców. Zasygnalizowane zostaną także zagadnienia, które mogą w przyszłości stanowić pole do dalszych prac badawczych w zakresie instrumentologii, muzykologii oraz badań nad edukacją muzyczną.

Ewelina Grygier – absolwentka Muzykologii oraz Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM, doktorantka w Instytucie Sztuki PAN. Od 2009 r. prowadzi badania terenowe poświęcone muzykowaniu ulicznemu. Obecnie przygotowuje rozprawę doktorską pt. „Artysta, performer, żebrak. Zjawisko muzykowania ulicznego w Polsce w XXI wieku w świetle teorii performansu”. Interesuje się rolą i funkcjonowaniem instrumentów dętych (w szczególności fujarek sześciootworowych i drewnianych fletów poprzecznych starego systemu) w polskiej muzyce tradycyjnej, a także praktycznym wykorzystaniem flażoletu w edukacji muzycznej dzieci w wieku wczesnoszkolnym. Pracuje w Instytucie Sztuki PAN (Zbiory Fonograficzne, Starszy dokumentalista).

15) Ludowe instrumentarium dziecięce i jego zastosowanie w przekazie muzyki tradycyjnej i praktyce edukacyjnej

Ewelina Chatłas, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk

Celem wystąpienia jest przybliżenie problemu wykształcenia w procesie transmisji polskiej muzyki tradycyjnej instrumentarium dostosowanego do potrzeb dzieci. Przedstawione zostaną rezultaty przeprowadzonej kwerendy literatury w poszukiwaniu informacji na temat tradycyjnego instrumentarium dziecięcego. Będą one uzupełnione o refleksje z badań terenowych, których celem jest zdiagnozowanie, czy i w jakim stopniu instrumentarium to jest stosowane w przekazie muzyki tradycyjnej i praktyce edukacyjnej. W szczególności podjęta zostanie próba odpowiedzi na pytania, czy instrumentarium dziecięce wykorzystywane jest w praktyce edukacyjnej jako narzędzie ćwiczebne oraz czy na potrzeby przekazu tradycji muzycznej tworzone są nowe wersje instrumentów dostosowanych do warunków fizycznych i rozwojowych dziecka. 

Ewelina Chatłas – doktorantka w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk, magister muzykologii (UAM w Poznaniu, 2014) oraz nauk o zarządzaniu (Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, 2012). W przygotowywanej pracy doktorskiej podejmuje temat współczesnej transmisji muzyki tradycyjnej w Polsce.

 

16) Józef Majchrzak okrywany na nowo. Prezentacja płyty ze zbiorem nagrań audycji z terenu Ziemi Kępińskiej

 Sylwia Kucharska, Dyrektor Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej

  • dyskusja

 

  • 15.30 – Instrumenty w kontekście pejzażu dźwiękowego i historii kultury

17) Instrumenty muzyczne i badania instrumentologiczne w kontekście refleksji nad pejzażem dźwiękowym. Przegląd zagadnień

Dr Robert Losiak, Instytut Muzykologii Uniwersytetu Wrocławskiego i Pracownia Badań Pejzażu Dźwiękowego w Instytucie Kulturoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego 

Wystąpienie stawia pytanie o wzajemne związki i inspiracje badań nad pejzażem dźwiękowym (soundscape studies) oraz badań instrumentologicznych. Jego celem jest zainicjowanie dyskusji i wskazanie perspektywy do rozwinięcia współpracy w tym obszarze. Prezentuje przykłady projektów badawczych, łączących kompetencje instrumentologów i badaczy pejzażu dźwiękowego, zwłaszcza w zakresie studiów miejskich, zarówno w odniesieniu do źródeł historycznych, jak i współczesnych. Jednym z niewielu dotąd poruszanych zagadnień łączących obie perspektywy badawcze są badania nad dzwonami wieżowymi, a także nad organami. Z pewnością zakres wspólnej problematyki można rozszerzyć m.in. o badania sygnałów miejskich, instrumentów muzyków ulicznych (dawnych i współczesnych), instrumentów plenerowych czy instalacji dźwiękowych w przestrzeni miasta. Ważnym obszarem badań interdyscyplinarnych mogą być podejmowane już niekiedy zagadnienia warsztatów i fabryk instrumentów w kontekście ich audiosfery, a także badania audiosfery muzeów i wystaw instrumentów. 

Robert Losiak, dr; Uniwersytet Wrocławski, Instytut Muzykologii. Zajmuje się problematyką pejzażu dźwiękowego, prowadząc badania oraz zajęcia dydaktyczne z tego zakresu na studiach muzykologicznych i kulturoznawczych. W 2009 r. zorganizował Pracownię Badań Pejzażu Dźwiękowego przy Instytucie Kulturoznawstwa UWr. Autor projektu badań poświęconych audiosferze Wrocławia, realizowanych w latach 2011-2014.  Współredaktor książek: „Audiosfera miasta” (2012), „Audiosfera Wrocławia” (2014), redaktor czasopisma naukowego Audiosfera. Koncepcje-Badania-Praktyki.

 

18) Instrumentarium dworskie przełomu XVIII i XIX wieku na przykładzie kolekcji po kapeli zamkowej w Oleśnicy (Oels)

 Dr Agnieszka Drożdżewska, Instytut Muzykologii Uniwersytetu Wrocławskiego

19) Ocalone i zaginione instrumenty z kościoła parafialnego pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP i św. Jakuba Starszego w Kamieńcu Ząbkowickim

 Ludmiła Sawicka, Lubelski Oddział RISM przy Katedrze Polifonii Religijnej Instytutu Muzykologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego im. Jana Pawła II

20) Wokół możliwości brzmieniowych puzonu w literaturze muzycznej XX i XXI wieku

Dr Ewa Fabiańska-Jelińska, kompozytorka, Wojciech Jeliński, puzonista, Akademia Muzyczna im. I.J. Paderewskiego w Poznaniu

Celem prezentacji jest przedstawienie puzonu w świetle jego bogatych i zróżnicowanych możliwości brzmieniowych, artykulacyjnych oraz kolorystycznych. Polska literatura muzyczna, przeznaczona na ten instrument, jest bardzo ograniczona, a na rodzimej scenie muzycznej utwory z udziałem puzonistów prezentuje się niezwykle rzadko. Głównym celem naszego projektu badawczego jest przybliżenie wiadomości na temat historii puzonu, jego możliwości wykonawczych, ale przede wszystkim skoncentrowanie się na wiedzy dotyczącej utworów kompozytorów współczesnych, tworzących repertuar na puzon. Podczas planowanej prezentacji skoncentrujemy się przede wszystkim na analizie utworów solowych i kameralnych reprezentujących muzykę polską II połowy XX i XXI wieku m.in. Kazimierza Serockiego (Sonatina; Swinging Music), Witolda Szalonka (Improvisations sonoristiques), Pawła Mykietyna (U Radka), Zbigniewa Kozuba (Arthrea III), Ewy Fabiańskiej-Jelińskiej (Miniatures Sonoristique, Amnesia), Artura Kroschela (Labile). Realizacja badań przyczyni się w efekcie do zaktywizowania środowiska polskich naukowców, służąc im jako istotna pomoc do prowadzenia dalszych badań nad polską muzyką puzonową. Warto na zakończenie przytoczyć słowa dwóch wybitnych kompozytorów. Franciszek Schubert twierdził, iż: „Nie mogę zrozumieć dlaczego ten instrument ma tak mało zwolenników?”, a Hector Berlioz wspominał: „Puzon jest w mojej opinii prawdziwym wodzem instrumentów dętych (…). Posiada on w wybitnym stopniu szlachetność i wielkość”.

Ewa Fabiańska-Jelińska– absolwentka Ogólnokształcącej Szkoły Muzycznej im. K. Szymanowskiego w Toruniu (klasa kompozycji M. Cynk), Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu (muzykologia), Akademii Muzycznej im. I.J. Paderewskiego w Poznaniu w klasie kompozycji prof. Zbigniewa Kozuba. W 2014 r. ukończyła studia podyplomowe z zakresu kompozycji w Universität für Musik und darstellende Kunst w Wiedniu pod kierunkiem Reinharda Kargera. W 2016 r. uzyskała stopień doktora sztuk muzycznych w dyscyplinie artystycznej kompozycja i teoria muzyki w Akademii Muzycznej im. I.J. Paderewskiego w Poznaniu, gdzie aktualnie pracuje na stanowisku adiunkta. Laureatka programów stypendialnych m.in. Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Młoda Polska”, Prezydenta Miasta Torunia i Poznania. Jej utwory są wykonywane w kraju (np. Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”, Międzynarodowy Festiwal „Muzyka w Starym Krakowie”) oraz za granicą (m.in. w Czechach, Austrii, Holandii, Luksemburgu, na Słowenii, w Korei Południowej, USA). Jest laureatką licznych ogólnopolskich i międzynarodowych konkursów kompozytorskich m.in. Międzynarodowego Konkursu Kompozytorskiego „Gramodeska” w Pradze, Ogólnopolskiego Konkursu Kompozytorskiego im. T. Ochlewskiego, organizowanego przez Polskie Wydawnictwo Muzyczne czy Ogólnopolskiego Konkursu Kompozytorskiego KM Związku Kompozytorów Polskich im. Z. Mycielskiego. Jej utwory są wydawane przez Polskie Wydawnictwo Muzyczne oraz Norsk Musikforlag z Norwegii. Dr Ewa Fabiańska-Jelińska obecnie prowadzi badania nad nieznaną twórczością Feliksa Nowowiejskiego w związku realizowanym projektem badawczym: „Rezydencja kompozytorska w Salonie Muzycznym Feliksa Nowowiejskiego”. W sposób szczególny interesuje się również zagadnieniami instrumentologicznymi. W zeszłym roku (2016) uzyskała stopień doktora sztuk muzycznych w dyscyplinie artystycznej kompozycja i teoria muzyki na podstawie kompozycji Koncert na altówkę i orkiestrę smyczkową oraz pracy pisemnej Idea brzmieniowości w Koncercie na altówkę i orkiestrę smyczkową. Wspólnie z mgr Wojciechem Jelińskim od kilku lat prowadzą badania dotyczące współczesnej literatury puzonowej, które były prezentowane podczas wykładów m.in. w Universität für Musik und darstellende Kunst w Wiedniu czy Conservatorio di Musica „Santa Cecilia” w Rzymie. www.jelinska.com

Wojciech Jeliński – ukończył z wyróżnieniem Akademię Muzyczną im. I.J. Paderewskiego w Poznaniu w klasie dr. Macieja Łakomego oraz prestiżową uczelnię Hochschule für Musik Hanns Eisler w Berlinie w klasie długoletniego puzonisty Filharmoników Berlińskich, profesora Christharda Gösslinga. W 2016 r. został stypendystą Orchester Akademie Der Berliner Philharmoniker. Wojciech Jeliński ma na swoim koncie liczne koncerty na prestiżowych festiwalach i koncertach w kraju (m.in. podczas Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej Poznańska Wiosna Muzyczna, Festiwalu Muzyka w StarymKrakowie, koncertu laureatów Konkursu Muzyki XX i XXI wieku w Studiu Koncertowym Polskiego Radia im. W. Lutosławskiego w Warszawie, koncertu Witold Szalonek in memoriam w Katowicach organizowanego przez Polskie Wydawnictwo Muzyczne) oraz na arenie międzynarodowej (m.in. w Czechach – Gramodeska w Pradze i Brnie, w Niemczech – w Hochschule für Musik Hanns Eisler w Berlinie czy w Hoschschule für Musik und Theater w Rostoku, Austrii – Marathon V-Festival for young contemporary music w Wiedniu, Irlandii – Zooming Irland w Dublinie, Estonii – Estonian Music Days w Tallinie). Jest laureatem licznych międzynarodowych i ogólnopolskich konkursów muzycznych. Został zakwalifikowany do jednego z najważniejszych konkursów muzycznych na świecie-ARD Music Competition 2015 i został ćwierćfinalistą tego konkursu. Wojciech Jeliński jest asystentem w Katedrze Instrumentów Dętych Akademii Muzycznej im. I.J. Paderewskiego w Poznaniu. Artysta specjalizuje się w wykonywaniu muzyki XX i XXI wieku. Obecnie pracuje nad przygotowaniem rozprawy doktorskiej Brzmieniowość w solowej i kameralnej twórczości puzonowej II połowy XX i XXI wieku na podstawie wybranych kompozycji. Wspólnie z dr Ewą Fabiańską-Jelińską od kilku lat prowadzą badania dotyczące współczesnej literatury puzonowej, które były prezentowane podczas wykładów m.in. w Universität für Musik und darstellende Kunst w Wiedniu czy Conservatorio di Musica „Santa Cecilia” w Rzymie. www.wojciechjelinski.com

  • dyskusja

 

  • 17.00 – Instrumenty na morzu

21) Muzyka na morzach. Instrumenty na pokładach statków w świetle badań archeologicznych

Paweł Litwinienko, Aleksandra Łyczywek, Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku

Muzyka i instrumenty muzyczne towarzyszyły człowiekowi na każdym kroku, także na przemierzających oceany statkach i okrętach. Służyły one nie tylko zapełnianiu wolnego czasu, którego na morzu było tak niewiele, ale spełniały także funkcję narzędzi sygnalizacyjnych i ceremonialnych, porządkujących życie marynarzy oraz ułatwiających im pracę: mowa tu między innymi o dzwonach okrętowych czy gwizdkach bosmańskich; w charakterze niezwykłych instrumentów postrzegać można nawet działa, z których wykonywano saluty. Nieraz zdarzało się, że statek czy okręt w różnych okolicznościach szedł na dno ze wszystkim na pokładzie. Część wraków zachowała się do naszych czasów w zadziwiająco dobrym stanie, i to właśnie na nich – jak angielska „Mary Rose” czy szwedzki „Kronan” – odnaleziono bogate zbiory instrumentów muzycznych takich jak piszczałki, fidele, bębny czy trąbki. Zabytki tego typu znajduje się także na wrakach gorzej zachowanych, jak angielskiego statku „General Carleton” leżącego u ujścia rzeki Piaśnicy, gdzie odnaleziono fragmenty aerofonu. Artefakty te, choć tak nieliczne, pomagają nam lepiej zrozumieć życie codzienne na pokładach statków i okrętów pod kątem muzykalności załogi. 

Paweł Litwinienko, absolwent archeologii (2015) oraz anglistyki na Uniwersytecie Gdańskim (2016). Archeolog podwodny w Narodowym Muzeum Morskim (od 2016), jego zainteresowania badawcze to historia żeglugi, przemiany w tradycyjnym szkutnictwie i budownictwie okrętowym oraz życie codzienne na statkach i okrętach na przestrzeni dziejów.

Aleksandra Łyczywek, absolwentka archeologii na Uniwersytecie Gdańskim (2015) oraz teorii muzyki na Akademii Muzycznej im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku (2017). W kręgu jej zainteresowań znajduje się historia muzyki tradycyjnej ze szczególnym uwzględnieniem badań archeomuzykologicznych i historii rozwoju instrumentarium muzycznego.

22) Bones (kości) i concertina – instrumentarium żeglarskie, które przetrwało przez wieki

Annika Mikołajko, Akademia Muzyczna w Krakowie

Jeden z najprostszych i najstarszych instrumentów, którego pochodzenie datuje się nawet na czasy prehistoryczne, w Polsce jest instrumentem bardzo niszowym. Kości – bardziej znane pod angielską nazwą bones – znane są dzisiaj przede wszystkim w Ameryce i Irlandii. Instrument ten był popularny w erze wielkich żaglowców. Marynarze nie byli kształceni i nie mieli pieniędzy na drogie instrumenty, które łatwo mogłyby się zniszczyć w trakcie morskich wojaży. Jednak ludzie morza uwielbiali muzykować. Dlatego kości, które były pierwotnie zrobione z kości fok i wielorybów, a później również z drewna, spełniały swą rolę znakomicie. Prosta technika gry – możliwa do opanowania w trakcie trwania jednego rejsu – również wpłynęła na popularność tego instrumentu. Inaczej sprawa miała się z concertiną. Jest to instrument zdecydowanie bardziej skomplikowany – zarówno w budowie, jak i w technice gry, a co za tym idzie – również droższy. Jednak to nie kości, a właśnie concertina cieszy się dzisiaj znacznie większą popularnością w środowisku muzycznym. Ciężko wyobrazić dziś sobie muzykę szantową bez kości i bez concertiny. Podczas mojego wystąpienia postaram się Państwu przybliżyć historię i budowę oraz zaprezentować technikę gry na tych dwóch fascynujących instrumentach.

Annika Mikołajko – muzyk, pedagog, żeglarka. Ukończyła Krakowską Akademię Muzyczną, uzyskując w 2016 r. tytuł licencjata na Wydziale I – Twórczości, Interpretacji, Edukacji muzycznej, na kierunku Edukacja artystyczna w zakresie sztuki muzycznej ze specjalnością Rytmika oraz Akademię Muzyczną w Katowicach, uzyskując w 2017 r. tytuł licencjata w zakresie Śpiewu Operowego. Kontynuuje naukę w Krakowskiej Akademii Muzycznej na studiach II stopnia jednocześnie na dwóch kierunkach: Edukacja artystyczna w zakresie sztuki muzycznej ze specjalnością Rytmika oraz Edukacja artystyczna w zakresie sztuki muzycznej ze specjalnością Nauczanie przedmiotów teoretyczno-muzycznych. W ramach szerzenia kultury morskiej i jej tradycji prowadzi szereg warsztatów muzycznych i umuzykalniających, jednocześnie szerząc popularność instrumentarium żeglarskiego (kości, concertina). Wraz z Markiem Szurawskim współtworzy duet szantowy, który pojawia się regularnie od 2013 r. na Międzynarodowym Festiwalu Piosenki Żeglarskiej „Shanties”.

 

  • Instrumenty tradycyjne

23) Dudy białoruskie – historia, budowa, perspektywy

Vital Voranau, dudziarz (Hlybokaje, Białoruś)

W swojej prezentacji, którą planuję podzielić na trzy bloki tematyczne, skupię się na podstawowych informacjach o różnych typach dud białoruskich, w szczególności na najbardziej popularnym typie jednoburdonowym. Pokrótce przedstawię zarys historyczny, zaprezentuję obszar występowania, a także omówię istniejące typy dud występujących na Białorusi. Następnie omówię budowę instrumentu, sposób strojenia, zaprezentuję również brzmienie trzech różnych instrumentów, zrobionych przez Alesia Łosia, Jurasia Pankievicza i Dzianisa Suchoha.

Vital Voranau – dudziarz i pisarz z Hlybokaje, na północnej Białorusi. Gra na jednoburdonowych i trzyburdonowych dudach, dwóch najbardziej rozpowrzechnionych typach dud białoruskich. Jest autorem książki „Dudarskaja Hlyboččyna”, o tradycji dudziarskiej swojego regionu, a także pomysłodawcą i założycielem pierwszego międzynarodowego festiwalu dudziarskich regionów Europy „Dudziarski Rej”, którego pierwsza edycja odbyła się w dniach 6-7 maja tego roku, w rodzimym mieście dudziarza – Hlybokaje. www.instagram.com/belarusian_bagpipe

 

24) Beskidzki grani – rzecz o gajdach beskidzkich – przeszłość i przyszłość instrumentu

Ewa Cudzich, Wydział Filologiczny Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach

Bogate instrumentarium regionów karpackich skłania do zatrzymania się nad formami bardziej skomplikowanymi i wymagającymi umiejętności nie tylko gry, ale i budowy. Na muzycznej mapie tradycyjnych instrumentów znajdują się gajdy, instrument wyróżniający region Beskidu Śląskiego. Gajdy są instrumentem wymagającym zdolności artystycznych, a także muzycznych. Stworzenie tego instrumentu to skomplikowany i wieloetapowy proces. Stąd inicjatywa społeczności gajdoszy o wpisanie na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kultury UNESCO umiejętności wytwarzania instrumentu i praktyki gry. Tym samym cząstka beskidzkiego folkloru muzycznego ma szansę podniesienia do rangi światowego dziedzictwa UNESCO. Na liście znalazły się już dudy podhalańskie, a w najbliższym czasie do tego grona dołączą również dudy żywieckie. W tym kontekście chcę się podzielić wiadomościami o samym instrumencie, jego funkcjonowaniu w społeczności lokalnej, a także o gajdoszach, którzy współtworzyli i współtworzą rzeczywistość muzycznych tradycji Beskidu Śląskiego,  szczególną uwagę poświęcając perspektywie zachowania tradycji budowy i gry.

Ewa Cudzich – magister etnologii, absolwentka Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie. Doktorantka kulturoznawstwa na Wydziale Filologicznym UŚ w Katowicach. Przygotowuje rozprawę doktorską pod kierunkiem prof. UŚ dr hab. Zygmunta Woźniczki, na temat zjawiska przemytu jako fenomenu o charakterze społeczno-kulturowym na Śląsku Cieszyńskim w okresie PRL-u. Zainteresowania badawcze skupiają się wokół tematyki szeroko pojmowanych granic, antropologii historycznej, historii mówionej. W kręgu zainteresowań znajduję się również sztuka ludowa, folklor muzyczny regionów karpackich. Bierze udział w konferencjach o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym. Związana z kilkoma stowarzyszeniami, m.in. z Muzeum i Stowarzyszeniem im. artysty Jana Wałacha w Istebnej. W działalność naukową wpisują się wystąpienia na konferencjach, panelach dyskusyjnych o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym, jak i realizacja projektów, m.in. Everyday life in the shadow of a border: Women’s experience in a region out in half. Cieszyn Silesia (Fundacja „Dobra Wola”) 2013.  Autorka kilku artykułów w publikacjach krajowych.

 

  • Koncert poprzedzony prelekcją – Tradycyjne instrumenty Beskidu Żywieckiego

 

25) Instrumenty muzyczne w kontekście nauczania muzyki i kultury ludowej Beskidu Żywieckiego w Fundacji Braci Golec

 Rafał Bałaś, Marta Matuszna-Wejchenig, Fundacja Braci Golec

Skład Niearchaiczny

Grając w składzie niearchaicznym przedzieramy się do sedna muzyki beskidzkiej i odnajdujemy drzemiące w niej możliwości oraz inspiracje, które gdzieś tam się przez lata nagromadziły. Muzyka ta wykonywana była niegdyś przez dudziarza i skrzypka, dziś nazywanych składem archaicznym. Niearchaiczność naszego składu to nie tylko szersze instrumentarium, ale przede wszystkim dowód na to, że muzyka beskidzkich Mistrzów to ciągle żywy twór, który można świadomie rozwijać i wzbogacać.

Marta Matuszna-Wejchenig, skrzypce, śpiew, Stanisław Bafia, altówka, Przemysław Ficek, dudy, piszczałki, Rafał Bałaś, kontrabas, śpiew

  • 19.00 – Przerwa

 

  • 20.00 – Koncert poprzedzony prelekcją – Fortepian współczesny.

Dr Justyna Jażdżyk, Wydział Edukacji Muzycznej Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

26) Stylowość i estetyka wykonawcza muzyki minionych epok w aspekcie możliwości brzmieniowych współczesnego fortepianu

Celem mojego wystąpienia będzie próba ukazania różnic pomiędzy instrumentami klawiszowymi minionych epok a współczesnym fortepianem na podstawie rozbieżności wynikających z ich budowy, stroju, możliwości technicznych oraz brzmienia. W konsekwencji oczywistych odmienności pomiędzy nimi rozważę tezę, czy wykonawstwo muzyki dawnej na współczesnych instrumentach jest w ogóle zasadne. Podejmę próbę szukania sposobów osiągnięcia brzmienia, mieszczącego się w konwencji wykonawczej danej epoki i stylu na współczesnym instrumencie, dokonując chronologicznego przeglądu twórczości muzyki fortepianowej w odniesieniu do osiągnięć XXI wieku.

Instrument: współczesny Steinway (D-274, fortepian udostępniony dzięki uprzejmości Pianosalonu) W programie: Koncert włoski BWV 971 J. S. Bacha

Justyna Jażdżyk – absolwentka Państwowego Zespołu Szkół Muzycznych im. Arthura Rubinsteina w Bydgoszczy, później Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach, w klasie fortepianu profesora Józefa Stompla. W 2015 na katowickiej uczelni uzyskała tytuł doktora sztuk muzycznych w dyscyplinie artystycznej instrumentalistyka. Brała udział w krajowych i międzynarodowych konkursach pianistycznych, m. in.: Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. Fryderyka Chopina dla dzieci i młodzieży w Szafarni, Konkursie Interpretacji Muzyki Francuskiej dla Pianistów w Łodzi, Międzynarodowym Konkursie Młodych Pianistów „Arthur Rubinstein in memoriam”, Konkursie na Stypendia Artystyczne TiFC w Warszawie. Od 2003 r. pracuje jako nauczyciel fortepianu na Wydziale Edukacji Muzycznej Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy oraz w Państwowym Zespole Szkół Muzycznych w Bydgoszczy. Prowadzi aktywną działalność koncertową jako solistka i kameralistka, występując w różnych składach instrumentalnych.