Przejdź do treści

I Ogólnopolska Konferencja Instrumentologiczna

12.09.2017 Minęło

Wykłady: 9.00

1) Lutnictwo – historia, kolekcje, zagadnienia materiałoznawcze

Patryk Frankowski, Kierownik Muzeum Instrumentów Muzycznych, Oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu

Dr hab. Honorata Stalmierska, prof. AM, Kierownik Katedry Lutnictwa Artystycznego w Akademii Muzycznej im. I.J. Paderewskiego w Poznaniu

Piotr Cieślak, Kierownik Pracowni Konserwacji Instrumentów Muzycznych w Muzeum Instrumentów Muzycznych, Oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu

Mirosław Baran, Konserwator w Muzeum Instrumentów Muzycznych, Oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu

Jan Bartoś, lutnik

Polska Szkoła Lutnicza. Instrumenty Grobliczów i Dankwartów

Celem referatu jest przedstawienie projektu dotyczącego polskich instrumentów smyczkowych powstałych do końca XVIII wieku. Projekt realizowany jest przez Muzeum Instrumentów Muzycznych w Poznaniu we współpracy z Katedrą Lutnictwa Akademii Muzycznej w Poznaniu oraz Janem Bartosiem, niezależnym lutnikiem z Paryża. Podczas wystąpienia przedstawione zostaną cele projektu, dotychczasowe wyniki oraz dalsze perspektywy badawcze.

Patryk Frankowski, absolwent Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, na kierunku muzykologia. Od 2003 r. asystent i kurator działu instrumentów profesjonalnych, a następnie od 2015 r. kierownik Muzeum Instrumentów Muzycznych, oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu. Od 2013 r. również wykładowca w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Jego zainteresowania badawcze dotyczą głównie instrumentów dętych oraz smyczkowych, ich konstrukcji, historii oraz praktyki wykonawczej, szczególnie w okresie od XVII do końca XIX wieku. Jego rozprawa doktorska pod kierunkiem prof. Remigiusza Pośpiecha, nad którą aktualnie pracuje dotyczy kolekcji instrumentów muzycznych z klasztoru OO. Paulinów na Jasnej Górze w kontekście repertuaru muzycznego działającej tam kapeli od końca XVI wieku do roku 1914. Jest członkiem Zespołu Naukowo-Redakcyjnego Jasnogórskich Muzykaliów, Zespołu Naukowo-Konserwatorskiego Jasnogórskiego Instrumentarium oraz członkiem Historic Brass Society w Nowym Jorku.

Honorata Stalmierska, dr hab., profesor Akademii Muzycznej im. I.J. Paderewskiego w Poznaniu. Głównym kierunkiem jej działalności artystycznej jest budowa, korekta oraz konserwacja instrumentów lutniczych. Od parunastu lat w swojej twórczości koncentruje się na zagadnieniach związanych z budową instrumentów w konwencji „na staro”. W ostatnich latach ta metoda wykonania instrumentów stała się niezwykle popularna. Polega ona na stylizowaniu współczesnej formy instrumentu lutniczego tak, aby sprawiał wrażenie zbudowanego przed laty. Badania dotyczące tej dziedziny twórczej polegają przede wszystkim na testowaniu różnorodnych gruntów drewna, przygotowaniu lakieru jak najbardziej zbliżonego pod względem składu i kolorystyki do lakierów stosowanych przed laty. Bardzo ważnym aspektem w tej pracy, oprócz wykonania instrumentu „na staro”, jest umiejętność wykonania kopii instrumentu historycznego. Ta dziedzina wymaga specjalnego podejścia do instrumentu poprzez zastosowanie innych technik budowy, innego wykończenia powierzchni instrumentu, łącznie z wykonaniem wszelkich ubytków, zniekształceń i zadrapań budowanego obiektu. Honorata Stalmierska jest profesorem Akademii Muzycznej im. I.J. Paderewskiego. Prowadzi zajęcia z lutnictwa artystycznego, a także badania dotyczące historii lutnictwa niemieckiego i francuskiego, co związane jest z prowadzeniem zajęć teoretycznych z zakresu historii i rozwoju sztuki lutniczej we Francji i w Niemczech. Od 1984 r. jest członkiem Związku Polskich Artystów Lutników, gdzie obecnie pełni funkcję Przewodniczącego Komisji Rewizyjnej. Od 2009 r. jest członkiem Związku Lutników Francuskich (ALADFI) i co roku uczestniczy w seminariach tego Związku. Od 2013 r. jest również członkiem Związku Lutników Angielskich (BVMA). W latach 2015-2017 przedstawiała instrumenty na wystawie instrumentów w The Royal College of Music w Londynie. Wspólnie z pracownikami Muzeum Instrumentów Muzycznych w Poznaniu oraz lutnikiem paryskim, uczestniczy w badaniach dotyczących twórczości polskich lutników działających w XVII i XVIII wieku. Efektem dotychczasowych badań jest publikacja pt. „Polska szkoła lutnicza. Instrumenty Grobliczów i Dankwartów” cz. I. Obecnie zespół pracuje nad analizą dokumentów dotyczących Marcina Groblicza. W latach 2009-2012 była członkiem projektu badawczego (nr rejestracyjny NN105 058437) Eksperymentalne badania drgań własnych płyt skrzypcowych i gitarowych z celowo wprowadzonymi zmianami konstrukcyjnymi. Do tej pory zbudowała ok. 100 instrumentów lutniczych (skrzypce, altówki, surdynka, viola da braccio, gitara historyczna, gitara klasyczna, skrzypce barokowe, viola da gamba basowa).

Piotr Cieślak, absolwent Liceum Muzycznego im. M. Karłowicza w Poznaniu (1978-1982) w klasie lutnictwa, a następnie Akademii Muzycznej im. I.J. Paderewskiego w Poznaniu w klasie lutniczej prof. Andrzeja Łapy i prof. Antoniego Krupy. Tytuł magistra sztuki w zakresie lutnictwa uzyskał w 1987 r., przedstawiając obok instrumentów pracę pt. „Zagadnienia lakierowania instrumentów lutniczych w aspekcie historycznym”, napisaną pod kierunkiem prof. Włodzimierza Kamińskiego. Członek ZPAL od 1985 r. W latach 1988-1998 był asystentem w poznańskiej Akademii Muzycznej. Od 1988 r. konserwator w Muzeum Instrumentów Muzycznych oddziale Muzeum Narodowego w Poznaniu, od 2001 r. na stanowisku kierownika pracowni konserwacji instrumentów muzycznych. Jako konserwator opiekuje się między innymi kolekcją instrumentów lutniczych, w skład której wchodzą instrumenty Grobliczów, Dankwartów, Amatich, Guarneriego del Gesu, Magginiego itp. Od 2010 r. członek Zespołu Naukowo-Konserwatorskiego Jasnogórskiego Instrumentarium, którego celem jest kompleksowa konserwacja zabytkowych instrumentów należących do Kapeli Jasnogórskiej. Współpracował również z innymi muzeami w Polsce: Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu, Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie. Brał udział w wystawie prezentującej osiągnięcia polskiej sztuki lutniczej, prezentowanej w 1988 r. w Muzeum Kultury Muzycznej w Moskwie, a także w wystawie pt. „Piękno odzyskane” w Muzeum Narodowym w Poznaniu (1998). Jego zainteresowanie problemami lakiernictwa lutniczego znalazło odbicie w referatach wygłaszanych na ogólnopolskich seminariach lutniczych oraz w eseju „Tajemnice i sekrety lakieru” (w pracy zbiorowej Genius Stradivari, Muzeum Narodowe w Poznaniu, 2001). W latach 1998-2001 uczestniczył w grancie naukowym poświęconym badaniu instrumentów wczesnej polskiej szkoły lutniczej (rodziny Grobliczów i Dankwartów) – grant KBN nr 1HO1E 007 15, tytuł projektu „Polska szkoła lutnicza od końca XVI – 1 połowy XVIII w. i jej idiom – chronologia, miejsce w kulturze polskiej i europejskiej”.

Jan Bartoś, ur. 1970 w Krotoszynie. Po ukończeniu studiów lutniczych na Akademii Muzycznej w Poznaniu przez dziesięć lat doskonalił swe umiejętności w pracowni lutniczej Eryka Blota (Perugia, Cremona). Jako szef pracowni zdobył doświadczenie w konstrukcji nowych instrumentów, a także restauracji włoskich instrumentów, zarówno współczesnych jak i historycznych. Ponadto doskonalił swoją wiedzę i znajomość instrumentów uznanych mistrzów lutnictwa włoskiego z XVIII, XIX i XX w. Jest laureatem szeregu nagród na międzynarodowych konkursach lutniczych (2004 – srebrny medal za walory dźwiękowe skrzypiec na Międzynarodowym Konkursie Lutniczym – VSA Competition Portland – USA, 2004 – brązowy medal za skrzypce na międzynarodowym konkursie lutniczym przy okazji International Věnceslav Metelka Violin Making Festival Náchod, 2006 – wyróżnienie za dźwięk w kategorii skrzypce – Międzynarodowy Konkurs Lutniczy – VSA Competition Baltimore – USA, 2009 – nagroda muzyka jurora Gerarda Caussé na Międzynarodowym Konkursie Lutniczym VIOLA’S w Paryżu,

2009 – nagroda muzyka jurora Anne-Aurory Anstett na Międzynarodowym Konkursie Lutniczym VIOLA’S w Paryżu, 2009 – nagroda za najlepsze walory dźwiękowe na Międzynarodowym Konkursie Lutniczym VIOLA’S w Paryżu, 2009 – nagroda publiczności na Międzynarodowym Konkursie Lutniczym VIOLA’S w Paryżu, 2014 – nagroda muzyka jurora Xaviera Philipsa na Międzynarodowym Konkursie Lutniczym «Concours de lutherie et de la sonorite VioloncellenSeine», 2014 – nagroda muzyka jurora Françoisa Poly na Międzynarodowym Konkursie Lutniczym «Concours de lutherie et de la sonorite VioloncellenSeine»). W 2012 r. został zaproszony do prac w jury Międzynarodowego Lutniczego Konkursu Altówkowego VIOLA’S w Paryżu. Jest autorem kilku publikacji w międzynarodowej prasie lutniczej. Współautor katalogu „Polska szkoła lutnicza. Instrumenty Grobliczów i Dankwartów”. Konstruowane przez niego instrumenty znajdują uznanie zarówno wśród młodych talentów jak i uznanych powszechnie dojrzałych muzyków. Doceniają oni wysokie walory dźwiękowe i estetyczne instrumentów, których konstrukcja inspirowana jest dziełami największych mistrzów włoskiego lutnictwa: Stradivariego, Guarneriego, Bergonziego, Guadagniniego… W 2006 r. wraz z przyjacielem i kolegą Paulem Sadka otworzył pracownię lutniczą w Paryżu przy ulicy Vertbois pod numerem 60, w dzielnicy Marais. Kontynuuje poszukiwania w dziedzinie akustyki, lakierów olejnych oraz technik konstrukcji zarówno lutnictwa włoskiego jak i francuskiego z XVIII i XIX w. Pracę w Paryżu wykorzystuje także do doskonalenia wiedzy o lutnikach francuskich oraz tworzonych przez nich instrumentach.

Mirosław Paweł Baran, absolwent Liceum Muzycznego im. M. Karłowicza w Poznaniu (1980-1984) w klasie lutnictwa, a następnie Akademii Muzycznej im. I.J. Paderewskiego w Poznaniu w Katedrze Lutnictwa u prof. Andrzeja Łapy oraz prof. Antoniego Krupy. Tytuł magistra sztuki w zakresie lutnictwa uzyskał w 1989 r., przedstawiając obok smyczków i instrumentów pracę „Rozwój historyczny smyczka do XIX w.”, napisaną pod kierunkiem prof. Włodzimierza Kamińskiego. Członek ZPAL od 1987 r. W latach 1991-1993 prowadził autorską pracownię lutnictwa artystycznego przy Państwowej Operze i Filharmonii Bałtyckiej. Od 1993 r. konserwator w Muzeum Instrumentów Muzycznych, oddziale Muzeum Narodowego w Poznaniu. Jako konserwator opiekuje się między innymi kolekcją instrumentów lutniczych oraz instrumentami dętymi. Od 2010 r. członek Zespołu Naukowo-Konserwatorskiego Jasnogórskiego Instrumentarium, którego celem jest kompleksowa konserwacja zabytkowych instrumentów, należących do Kapeli Jasnogórskiej. Prowadząc autorską pracownię Lutnia Budowa Konserwacja Instrumentów Muzycznych, współpracował z wieloma muzeami: Muzeum Etnograficznym w Warszawie, Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu, Muzeum Tkactwa w Kamiennej Górze, Muzeum Piosenki Polskiej w Opolu. Brał udział w wystawie pt. „Piękno odzyskane” w Muzeum Narodowym w Poznaniu (1998).

 

2)60 lat historii Związku Polskich Artystów Lutników i Kolekcji Instrumentów Lutniczych Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Marek Pielaszek, Prezes Związku Polskich Artystów Lutników

Przedmiotem wystąpienia będzie prezentacja Związku Polskich Artystów Lutników oraz zarządzanej przez Związek Kolekcji Instrumentów Lutniczych Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Przedstawiona zostanie historia oraz główne cele działaności ZPAL i Kolekcji.

Marek Pielaszek, lutnik, prezes Związku Polskich Artystów Lutników, kierownik zarządzanej przez ZPAL Kolekcji Instrumentów Lutniczych, stanowiącej własność MKiDN. Ukończył Państwowe Liceum Muzyczne w Poznaniu w klasie lutnictwa, a następnie, również w Poznaniu, studia w Akademii Muzycznej im. Ignacego Jana Paderewskiego, Wydział Instrumentalny, kierunek – lutnictwo artystyczne. Ogromnie ceni okres studiów lutniczych. Pod kierunkiem profesora Włodzimierza Kamińskiego, wówczas pełniącego funkcję kierownika Muzeum Instrumentów Muzycznych w Poznaniu, wykładowcy, wybitnego muzykologa i lutnika, wykonał instrumenty dyplomowe oraz napisał pracę teoretyczną. Stały, bezpośredni kontakt z profesorem, tym wybitnym specjalistą w dziedzinie lutnictwa, ogromna wiedza teoretyczna i praktyczna, którą z tak wielką pasją przekazywał swoim studentom oraz możliwość stałego obcowania z instrumentami zgromadzonymi w zbiorach poznańskiego Muzeum dały mu solidne podstawy do wykonywania zawodu lutnika. W 1988 r. bezpośrednio po ukończeniu studiów podjął pracę w Związku Polskich Artystów Lutników na stanowisku kierownika Kolekcji Instrumentów Lutniczych, funkcję tę pełni nadal. W 2004 r. z okazji 50-lecia ZPAL otrzymał od ministra kultury dyplom z podziękowaniem za opiekę nad dziełami sztuki lutniczej wKolekcji Instrumentów Lutniczych. Przez ok. 20 lat był jednocześnie zatrudniony w charakterze konserwatora instrumentów lutniczych w Państwowej Szkole Muzycznej im. E. Młynarskiego w Warszawie. Od 1988 r. prowadzi własną pracownię lutniczą. Prawie 30-letnia działalność we własnej pracowni i w Kolekcji Instrumentów Lutniczych, a także praca w PSM pozwoliły mu na zdobycie dużego doświadczenia w zakresie konserwacji i korekty instrumentów muzycznych. Oprócz działalności konserwatorskiej zajmuje się budową nowych instrumentów lutniczych, rekonstrukcją instrumentów historycznych, budową smyczków. W 1989 r. otrzymał nagrodę imienia Zdzisława Szulca za walory stylistyczne skrzypiec na Ogólnopolskim Konkursie Lutniczym im. Z. Szulca w Poznaniu. Z ramienia Związku Polskich Artystów Lutników wydaje opinie i oceny instrumentów lutniczych na potrzeby instytucji i osób prywatnych. W 1985 r. – jeszcze w okresie studiów został członkiem Związku Polskich Artystów Lutników. Kilkakrotnie wyjeżdżał na zagraniczne konkursy i wystawy organizowane we Włoszech, Francji, Niemczech, Rosji, Czechach, Słowacji. Miał możliwość poznania i zbadania instrumentów wybitnych lutników włoskich (Stradivariusa, Guarnerich, Amatich), francuskich, niemieckich, a także poznawania współczesnych trendów w światowej sztuce lutniczej. Od 2004 r. (trzecią kolejną kadencję) pełni funkcję prezesa ZPAL. Kierując Związkiem dużą wagę przywiązuje działaniom na rzecz podnoszenia kwalifikacji zawodowych członków ZPAL. Kontynuowana jest zasada organizacji co najmniej dwa razy w roku ogólnopolskich seminariów lutniczych oraz międzynarodowych sympozjów towarzyszących Międzynarodowemu Konkursowi Lutniczemu im. H. Wieniawskiego w Poznaniu, z udziałem wybitnych lutników – wykładowców zagranicznych. Jest autorem koncepcji i opracowania merytorycznego biuletynu ZPAL pt. Twórczość klasyków lutnictwa a współczesna sztuka lutnicza, na ogólnopolskich seminariach lutniczych wygłosił referaty: Lutnictwo angielskie, Lutnictwo francuskie – twórczość J. B. Vuillaume, Lutnicy działający na terenie Warszawy od początku XVII wieku, Podstawowe zasady, obowiązujące konserwatorów dzieł sztuki, w tym konserwatorów oryginalnych instrumentów lutniczych.

3) Zagadnienia techniczno – technologiczne projektowania, budowy i konserwacji instrumentów lutniczych

Dr Stanisław Marduła, prof. oświaty, lutnik, dr inż. Alicja Hołoga-Marduła, lutnik, wicedyrektor Zespołu Szkół Plastycznych im. Antoniego Kenara w Zakopanem

„Architektura (forma) i konstrukcja musi być obmyślana lub tworzona jednocześnie: konstrukcja jest środkiem, architektura (forma) rezultatem” Eugène Emmanuel Viollet-le-Duc. Projektowanie, budowa nowych instrumentów oraz konserwacja już istniejącego instrumentarium wymaga od lutnika nie tylko wiedzy z zakresu historii sztuki lutniczej i doskonałych umiejętności manualnych, ale na równi z nimi wiedzy o materiale z jakiego będzie budowany i z jakiego jest zbudowany już istniejący obiekt. Dotyczy to zagadnień rozpoznawania i stosowania właściwych gatunków drewna, sposobów jego pozyskiwania, sezonowania, sposobów obróbki i wykończenia. Problemy te występują we wszystkich rodzajach instrumentów strunowych, od ludowych począwszy a na mistrzowskich kończąc. Niezbędna jest wiedza z zakresu wytrzymałości drewna na różnorodne obciążenia, zwłaszcza na zginanie, skręcanie czy ścinanie. Równie ważne są podstawowe wiadomości z zakresu chemicznych właściwości drewna, mających zasadniczy wpływ na sposoby nakładania i wykończenia warstw ochronnych (lakiery, pokosty, woski, politury itp.). Wielokrotnie spotykałem w swojej praktyce konserwatorskiej instrumenty niestety zniszczone przez użycie nieodpowiednich materiałów lub zastosowanie nieprawidłowej konstrukcji. Ważna jest również wiedza z zakresu samej konstrukcji całego układu akustyczno – mechanicznego instrumentu, o kierunkach działania i rozkładzie sił działających na instrument, nie tylko w czasie jego eksploatacji, ale również, a może głównie, w trakcie przechowywania i transportu. Wielu lutników, szczególnie amatorów, w dzisiejszym czasie dokonuje rekonstrukcji instrumentów historycznych, zwłaszcza ludowych, rażąco łamiąc wszelkie zasady poprawności konstrukcji i stosowanych materiałów, prowadząc tym samym do zniekształcenia samej formy i przeznaczenia. Każdy instrument, nawet najprostszy, to narzędzie dźwiękowe posiadające swoją bardziej lub mniej skomplikowaną konstrukcję. Instrumenty strunowe należą do grupy najbardziej złożonych i delikatnych. Cały układ korpusu rezonansowego, oraz dodatkowo wstawianie szyjki, powodują, że architektura instrumentu staje się niezmiernie skomplikowana. Stąd też budowniczy, chcąc realizować poprawnie nowe instrumenty i dokonywać konserwacji nie niszcząc obiektu, nie tylko powinien – ale uważam, że musi – posiadać podstawową wiedzę z tego zakresu rozpoznawania, wytrzymałości i budowy stosowanego w swojej praktyce materiału, jakim jest drewno.

Stanisław Marduła, dr, prof. oświaty, artysta lutnik, nauczyciel, ur. 29 listopada 1952 w Zakopanem, syn Franciszka – jednego z największych lutników drugiej połowy XX w. W 1972 r. ukończył Technikum Budowy Instrumentów Lutniczych w Nowym Targu oraz w 1977 r. Wydział Technologii Drewna (specjalizacja meblarstwo). Doktorat w dyscyplinie instrumentalistyka (lutnictwo) w Akademii Muzycznej im. I.J. Paderewskiego w Poznaniu w 2000 r., od 2001 r. nauczyciel dyplomowany, od 2016 r. profesor oświaty. Od 1981 r. nauczyciel artystycznych przedmiotów specjalizacji lutniczej w Państwowym Liceum Sztuk Plastycznych im. A. Kenara w Zakopanem. W 2000 r. prowadził wykłady (projektowanie instrumentów smyczkowych) na Akademii Muzycznej w Poznaniu. Rzeczoznawca Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz Ministerstwa Kultury ds. podręczników i szkolnych programów nauczania. Organizator Ogólnopolskich Plenerów Lutniczych w Zakopanem w latach 1982-1989. Uczestnik Ogólnopolskich Seminariów Lutniczych (wygłosił cykl referatów). Uczestnik międzynarodowych konkursów i wystaw lutniczych we Włoszech, Francji, Niemczech, Bułgarii, Czechosłowacji i Polsce (dwukrotnie członek jury Krajowych Konkursów Lutniczych). Autor własnego awangardowego modelu kwartetu smyczkowego „Polonia Nova” (projekt 1986, wykonanie 1996). Uczestnik krajowych i zagranicznych wystaw zbiorowych prezentujących dorobek środowiska lutniczego. Wystawy indywidualne: Zakopane, Ostrołęka, Ciechanów, Szymbark. Członek Związku Polskich Artystów Lutników w Warszawie, oraz Towarzystwa Gimnastycznego „SOKÓŁ” gniazdo w Zakopanem (od 2007 r. prezes). Odznaczenia: Srebrny Krzyż Zasługi, medal „GLORIA ARTIS”, medal KEN, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. Zainteresowania – historia polskiego lutnictwa, szczególnie lutnictwa podhalańskiego, projektowanie i budowa autorskich, nie klasycyzujących, form instrumentów smyczkowych.

Alicja Hołoga-Marduła, dr inż., artysta lutnik, nauczyciel, ur. 01.03.1953 w Gnieźnie. W 1977 r. ukończyła Wydział Technologii Drewna (specjalizacja meblarstwo). Do 1980 r. pracowała w przemyśle drzewnym. W 1986 r. rozpoczęła praktykę lutniczą w pracowni teścia, Franciszka Marduły, zostając w 1990 r. członkiem Związku Polskich Artystów Lutników. Zajmuje się głównie konserwacją instrumentów. W 2007 r. uzyskała stopień doktora technologii drewna, specjalizując się w meblarstwie podhalańskim, głównie w stylu zakopiańskim. Ponadto zajmuje się problemami technologicznymi i konstrukcyjnymi drewna rezonansowego, mającymi wpływ na właściwości akustyczne budowanych nowych i konserwowania starych instrumentów. Od 1994 r. nauczyciel artystycznych przedmiotów specjalizacji lutniczej i meblarskiej w Państwowym Liceum Sztuk Plastycznych im. A. Kenara w Zakopanem. Od 2007 r. wicedyrektor Zespołu Szkół Plastycznych w Zakopanem. Uczestniczyła w konkursach lutniczych w Cremonie, Mittenwaldzie, Poznaniu, Paryżu. Uczestniczka krajowych i zagranicznych wystaw zbiorowych prezentujących dorobek środowiska lutniczego. Odznaczenia: medal „GLORIA ARTIS”, medal KEN.

4) Wystawa nieznanych polskich lutników. Nowe informacje

Jacek Wesołowski, lutnik

Jacek Wesołowski – jest artystą lutnikiem oraz konserwatorem i kolekcjonerem zabytkowych instrumentów smyczkowych, rzeźbiarzem, skrzypkiem i pasjonatem kultury ludowej, a prywatnie miłośnikiem lotnictwa. W swojej pracy specjalizuje się na historycznie udokumentowanym rekonstruowaniu instrumentów z rodziny skrzypiec i wiol od XV wieku po wiek XIX. Buduje również instrumenty według ich współczesnego przeznaczenia koncertowego. Jako konserwator specjalizuje się w instrumentach najwyższej klasy, a przez jego ręce przewinęło się wiele znakomitych instrumentów kremońskich.Urodził się w Gdańsku (rocznik 1978; spokrewniony z Franciszkiem Wesołowskim, zmarłym w 2007 organistą i teoretykiem łódzkiej Akademii Muzycznej), gdzie również uczył się gry skrzypcowej w szkole muzycznej. Podjął się nauki lutnictwa w Poznaniu w roku 1993 gdzie kontynuował naukę na Akademii Muzycznej (praca magisterska 2003: „Historia Violi da Gamba na Wyspach Brytyjskich”). Ukończył z wyróżnieniem i dyplomem University of Sussex studia podyplomowe w West Dean College w Anglii. Tam koncentrował się głównie na violach da gamba i skrzypcach barokowych. W tym samym roku rozpoczął pracę jako konserwator szanowanej londyńskiej firmy J&A Beare prowadzonej ówcześnie przez Charlesa i Petera Beare’ów, z którymi nadal współpracuje. Stosuje w pracy narzędzia i materiały tradycyjne od wieków, a także współczesne metody analizy komputerowej i akustycznej. Wiele czasu poświęca teoretycznej i historycznej stronie lutnictwa badając wczesny rozwój instrumentów strunowych w Europie, analizując metody wielkich lutników oraz zbierając informacje dotyczące dawnych polskich lutników. Kolekcjonuje stare narzędzia i posiada bogaty księgozbiór oraz cyfrową bazę danych. Jest członkiem Galpin Society, Viol da Gamba Society of Great Britain, British Violin Making Association, The Violin Society of America, dla których również pisał artykuły o tematyce lutniczej. Jest współautorem publikacji wydanej przez International Pernambuco Conservation Initiative „The Conservation, Restoration, and Repair of Stringed Instruments and Their Bows”. Historię lutnictwa i konserwację prezentował dla wielu gremiów – od profesjonalnych w Polsce i Anglii po amatorów i melomanów (w 2004 miał wykład w Londynie dla byłych żołnierzy AK i byłego prezydenta Kaczorowskiego). W 2008 r. otworzył prywatną pracownię lutnictwa artystycznego, która działa obecnie na gdańskim Zamczysku (Stare Miasto).

dyskusja

 

  • 11.00 – Historyczne instrumenty smyczkowe – w stronę brzmienia

5) Skrzypce w Fantazjach Georga Philippa Telemanna. W poszukiwaniu źródeł wyobraźni kompozytora

Dr hab. Agata Sapiecha, Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina w Warszawie

Agata Sapiecha – skrzypaczka, pedagog, założycielka i kierownik artystyczny zespołu „Il Tempo” (1990), z którym koncertowała prawie w całej Europie, USA, Kanadzie, Kirgizji, a także miała zaszczyt występować przed Królową Brytyjską i Hiszpańską Parą Królewską. Absolwentka Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Warszawie w klasie skrzypiec Stanisława Kawalli i Marii Słubickiej. Odbyła staż artystyczny w Konserwatorium Moskiewskim u Oleha Krysy. Uzyskała także dyplom Dresdner Akademie für Alte Musik w specjalności „skrzypce barokowe” po studiach w klasie Simona Standage’a. Oprócz skrzypiec historycznych gra również na altówce (m.in. VI Koncert Brandenburski J.S.Bacha, Symfonia Koncertująca Es-dur W.A. Mozarta) oraz na instrumentach średniowiecznych i renesansowych poprzedzających skrzypce. Współpracuje z polskimi i zagranicznymi artystami i muzykologami. Dzięki współpracy z Barbarą Przybyszewską-Jarmińską wielokrotnie wykonywała i nagrała wraz z Zespołem i znakomitymi śpiewakami większość utworów Kaspara Főrstera juniora, dołączyła także do repertuaru odkryte i opublikowane przez Piotra Wilka, wydane przez Musica Iagellonica Sonaty skrzypcowe Aldebranda Subissatiego (koncertmistrza kapeli Zamku Warszawskiego). Bierze udział w znaczących festiwalach w Polsce i na świecie. Ma na swoim koncie liczne nagrania dla radia, telewizji oraz firm fonograficznych (w tym CD i DVD jako solistka, kierownik zespołu IL Tempo, współpracownik zespołów i orkiestr polskich i międzynarodowych). Jako solistka i koncertmistrz Orkiestry Il Tempo i Orkiestry Międzynarodowej Letniej Akademii Muzyki Dawnej oraz Międzyuczelnianej Orkiestry Barokowej prowadziła od skrzypiec wiele koncertów zarówno instrumentalnych jak wokalno-instrumentalnych (m.in. oratorium „Resurrezione..” Haendla, symfonie ze zbiorów Jasnej Góry, arie z oper Mozarta, Stabat Mater Józefa Zeidlera, serenatę „La Liberalità di Numa Pompilio” G. A. Ristoriego), w tym wiele wykonań premierowych, często transmitowanych lub retransmitowanych przez Program 2 Polskiego Radia oraz Radiofonie zrzeszone w Europejskiej Unii Nadawców. W latach 1992-2002 prezentowała autorskie audycje na antenie Programu II Polskiego Radia. Juror światowych i ogólnopolskich konkursów muzyki dawnej i kameralnej (m.in. Brugia, Kalisz, Rovereto, Kraków, Bydgoszcz, Leżajsk, Łomianki). Przewodnicząca Jury i Członek Rady Artystycznej Festiwalu Schola Cantorum w Kaliszu. W latach 1996 -2016 kierownik Międzywydziałowego Studium Muzyki Dawnej UMFC przekształconego w styczniu 2014 w Zakład Muzyki Dawnej UMFC w Warszawie. Oprócz pracy dydaktycznej na uczelni, według koncepcji i pod kierownictwem Agaty Sapiechy odbywały się coroczne wydarzenia artystyczne i naukowe: Forum Muzyka Dawna na UMFC (wcześniej AMFC) w latach 2003-2017 oraz Sympozja Naukowe „Od źródła do muzycznej interpretacji” od 2012 r.Od roku 2014 współpracuje z Akademią Sztuki w Szczecinie; od roku 2015/16 jest jej wykładowcą. W latach 2009-12 reprezentowała UMFC na Międzynarodowych Konferencjach Early Music Platform organizowanych przez AEC. Założycielka (1992), dyrektor i wykładowca Międzynarodowej Letniej Akademii Muzyki Dawnej w Warszawie oraz Fundacji Concert Spirituel, realizującej te wydarzenia od roku 2000. Obecnie, po 17 latach przewodniczenia Radzie Fundacji Concert Spirituel, od stycznia 2017 r. pełni funkcję jej Prezesa. Jako pedagog prowadzi klasy mistrzowskie, udziela konsultacji i wygłasza wykłady. Trzykrotnie nominowana do „Paszportu” tygodnika „Polityka” w kategorii „muzyka”. W roku 2006 otrzymała od Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Honorową Odznakę „Zasłużony dla Kultury Polskiej”. Jest autorką rozdziału „Muzyka Dawna” w Raporcie o muzyce wydanym przez Instytut Muzyki i Tańca (2011) oraz książki p.t. Mowa dźwięków w muzyce XVII wieku wydanej przez UMFC (2011). czerwcu 2013 otrzymała od Rady Miejskiej Kalisza tytuł i odznakę „Zasłużony dla Miasta Kalisza”. We wrześniu 2013 uzyskała tytuł doktora habilitowanego sztuki w dziedzinie sztuk muzycznych w dyscyplinie artystycznej: instrumentalistyka. W lipcu 2014 otrzymała Nagrodę Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za osiągnięcia artystyczno-dydaktyczne.

6) Violetta – skrzypce, viola, czy altówka? Przyczynek do wyboru instrumentarium w historycznie poinformowanym wykonawstwie muzyki dawnej

Dominika Stopczańska, Instytut Muzykologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

„Violetta” jest terminem używanym w przeszłości dla określenia instrumentów smyczkowych niezwykle często – wyniki wyszukiwania w RISM wskazują na blisko 4000 rekordów. Do dzisiaj jednak żadnemu z badaczy podejmujących to zagadnienie (m.in. Marc Strumper, Chares E. Brewer) nie udało się udzielić jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czym mogła być. Warto również zauważyć, że w opracowaniu hasła „Violetta” w New Grove Dictionary of Music and Musicians jego autorzy wprost wskazali, że w różnym czasie i miejscu desygnatem tego terminu mogły być zarówno skrzypce, altówka jak i viola. W wystąpieniu zaprezentowane zostaną różne znaczenia terminu „violetta”, jakie można odnaleźć w literaturze. W drugiej części przedstawione zostaną wnioski płynące z analizy partii violetty ze zbiorów pochodzących z lat 1679-1785 z kościoła św. Anny na Piasku we Wrocławiu. Analiza ta polegała na porównaniu charakteru tych głosów z możliwościami technicznymi różnych instrumentów smyczkowych (z perspektywy zastosowanego ambitus, tonacji, konfiguracji melodii pod kątem interwałowym oraz zastosowanych technik, w szczególności techniki wielodźwiękowej), w celu oceny, czy w tym konkretnym przypadku pod określeniem „violetta” rozumiano skrzypce, altówkę, inny instrument, czy też technikę gry w kontekście doboru instrumentarium w wykonawstwie historycznie zainspirowanym.

Dominika Stopczańska – doktorantka w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a także altowiolistka, absolwentka Państwowej Szkoły Muzycznej im. Ludomira Różyckiego w Kielcach. Jej zainteresowania badawcze skupiają się wokół instrumentów smyczkowych w II połowie XVII i na początku XVIII wieku, w szczególności na różnicach funkcji, jaką w ówczesnym społeczeństwie pełniły skrzypce oraz viole w różnych częściach Europy, a także na instrumentach współcześnie słabiej poznanych, ich nazewnictwie, repertuarze oraz wykorzystaniu.

7) Niemuzyczna funkcja skrzypiec

Malwina Kołt, Instytut Muzykologii Uniwersytetu Wrocławskiego

Główną funkcją skrzypiec jest, oczywiście, gra muzyczna. Niemniej instrument ma też inne zastosowania, co często wiąże się z modyfikacjami w budowie. Mogą one być w mniejszym lub większym stopniu niemuzyczne. Kwerendy źródłowe pozwoliły uzyskać informacje o takim właśnie niegdysiejszym użyciu przekształconych skrzypiec w środowisku lekarskim.

Malwina Kołt – uczestnik seminarium etnomuzykologicznego w Zakładzie Muzykologii Systematycznej w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Wrocławskiego, członek Krajowego Seminarium Etnomuzykologicznego. Prowadzi badania nad muzyką tradycyjną i ludową autochtonów na Dolnym Śląsku (zwłaszcza w dawnym Hrabstwie Kłodzkim).

 

  • 12.00 – przerwa

  • 13.00 – Muzea i kolekcje instrumentów muzycznych

8) Kolekcja Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu – bogactwo i osobliwość muzycznych artefaktów

Dr Aneta Oborny, Dyrektor Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu

Powołane do życia w 1968 r. i otwarte dla zwiedzających w 1975 r. Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu dziś posiada w swych zbiorach ok. 2000 polskich tradycyjnych instrumentów i narzędzi muzycznych, w tym skromniej reprezentowane instrumentarium pochodzące z innych krajów. Pod względem liczebności i oryginalności kolekcja szydłowiecka nie ma odpowiednika w kraju. Tworzą ją m.in. pozyskiwane drogą penetracji terenowych XVII-XX-wieczne instrumentologiczne zabytki, a także instrumenty powstałe w obecnym stuleciu. Są wśród nich także instrumenty, które wyszły już z użycia, rekonstrukcje instrumentów, w tym znanych tylko z przekazów źródłowych, oryginalne destrukty i bardzo prymitywne, wręcz dziwaczne instrumenty ludowe, które w swej „nieudolności” są materialnym świadectwem tkwiącej w człowieku ogromnej potrzeby kontaktu z muzyką. Kolekcja szydłowiecka jeszcze do niedawna była mało obecna w świadomości nie tylko szerokiego odbiorcy. Od kilku lat muzeum prowadzi intensywne działania w zakresie wykorzystywania i upowszechniania jego potencjału naukowego i edukacyjnego, docenianego przez jury ogólnopolskich i regionalnych, nie tylko muzealnych konkursów. W perspektywie szerszych działań zainicjowanych decyzją budowy nowej siedziby instytucji, dotychczasowe dokonania stanowią „pracę u podstaw” – pierwszy etap „poznawania” i propagowania obiektów z szydłowieckich zasobów. Kolejne działania, ukierunkowane na badania szczegółowe, także w kontekście innych kolekcji, wymagać będą zakończenia rozbudowy muzealnej infrastruktury i zwiększenia kadry merytorycznej, co pozwoli na normalizację, a następnie intensyfikację prac badawczo-edukacyjnych we współpracy ze specjalistami i instytucjami.

Aneta Oborny – kustosz dyplomowany, doktor nauk humanistycznych z zakresu historii, muzealnik, autor i kurator wystaw, publicysta, krytyk muzyczny. Absolwentka Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Kielcach (obecnie Uniwersytet Jana Kochanowskiego) oraz Szkół Muzycznych I i II stopnia im. Ludomira Różyckiego w Kielcach. W latach 1991-1993 asystent w Muzeum Narodowym w Kielcach, następnie w Filharmonii Świętokrzyskiej organizator ds. reklamy i redaktor. Od 1997 r. wykładowca i adiunkt kieleckich uczelni: Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Wszechnicy Świętokrzyskiej oraz kieleckiej filii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (historia kultury muzycznej, historia architektury i sztuki, estetyka muzyki, wiedza o kulturze muzycznej, historia kultury regionu, socjologia kultury, krytyka muzyczna). Współpracownik Radia Kielce i Radia Jedność (autorka ponad 700. audycji muzycznych, felietonów i recenzji muzycznych). Autorka ponad 130. publikacji z zakresu krytyki muzycznej w periodykach kulturalnych i pismach codziennych („Ikar”, „Teraz”, „Dedal”, „Gazeta Kielecka”, „Słowo Ludu”, „Gazeta Wyborcza”). Autor kilkudziesięciu artykułów naukowych, popularnonaukowych oraz książek: Życie muzyczne Kielc 1815-1914, Kielce 2006; Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu (1975-2010). Historia. Zbiory, Kielce 2010; Zobaczyć muzykę źródeł. Muzyka i ludowe instrumenty muzyczne w malarstwie polskim, Szydłowiec 2015; Polskie instrumenty ludowe, MUZA S.A., seria Ocalić od zapomnienia, Warszawa 2015. Autor, współautor i kurator wstaw: Harmonie – gra cały świat; Instrumenty… – zobaczyć i usłyszećtradycję; Zobaczyć muzykę źródeł. Muzyka i ludowe instrumenty muzyczne w malarstwie polskim; Motywy muzyczne w malarstwie europejskim w obrazach z kolekcji Muzeum Narodowego w Kielcach (trzy z nich nagrodzone w ogólnopolskich i regionalnych konkursach na muzealne wydarzenie roku). Od 2011 r. dyrektor Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu.

9) Zabytki muzyczne w zbiorach Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kilka uwag z perspektywy muzykologa

Dr hab. Renata Suchowiejko, prof. UJ, Kierownik Zakładu Metodologii i Historii Muzyki XIX-XXI wieku w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Jagiellońskiego

W referacie zostaną omówione najważniejsze kwestie związane z projektem badawczym, zrealizowanym w latach 2012-2016 w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień dotyczących zachowanych tam instrumentów. Wyniki tych badań zostały zebrane i opublikowane w formie książki zawierającej „katalog rozumowany” oraz artykuły monograficzne poświęcone wybranym zagadnieniom badawczym. Wersja cyfrowa książki dostępna jest na stronie www.zabytkimuzyczne.uj.edu.pl. Przeprowadzone badania przyniosły istotne ustalenia dotyczące obiektów o szczególnym znaczeniu, takich jak dwa fortepiany Pleyela z 1847 roku (ekspertyza Beniamina Vogla) czy skrzypce z pracowni Jana Dankwarta (ekspertyza Alicji Knast). Jednocześnie pozwoliły ukazać całokształt kolekcji muzycznej (w tym również innych obiektów – zabytków dźwiękowych i pamiątek po kompozytorach) jako cennego źródła wiedzy o historii kultury muzycznej. Publikacja wyników badań jest jak na razie jedynym narzędziem upowszechnienia wiedzy o zabytkach muzycznych ze zbiorów Muzeum UJ. Tylko niewielka ich cząstka, ok. 10% kolekcji, jest udostępniona na ekspozycji stałej, pozostałe znajdują się w magazynie. Przy okazji prezentacji w/w projektu warto poruszyć kilka kwestii o bardziej ogólnym charakterze, które powinny być ważne dla całego środowiska muzykologicznego: 1) organizacja i finansowanie badań instrumentologicznych – tworzenie zespołów interdyscyplinarnych, przełamywanie barier w kontaktach muzykologów i muzealników (ci drudzy niekiedy twardo bronią swojego terytorium), pozyskiwanie środków na nowe projekty; 2) stan zachowania instrumentów w muzeach o ogólniejszym profilu, ich inwentaryzacja, badanie i upowszechnienie wiedzy; 3) system kształcenia przyszłych instrumentologów – kursy, warsztaty, wykłady i zajęcia obowiązkowe na studiach muzykologicznych i artystycznych.

Renata Suchowiejko jest profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego, kieruje Zakładem Metodologii i Historii Muzyki XIX-XXI wieku w Instytucie Muzykologii UJ. Tamże uzyskała doktorat (1997) i habilitację (2006). W latach 2008-2012 była dyrektorem tego instytutu. Jej praca doktorska Cechy stylistyczne sonat na skrzypce i fortepian uczniów Césara Francka została uhonorowana Nagrodą Prezesa Rady Ministrów (1998). Studia doktoranckie odbyła na Université de Tours, uzyskując Diplôme d’Études Approfondies (1995). Była stypendystką: The Kościuszko Foundation, The Sasakawa Foundation, The Andrew W. Mellon Foundation, DAAD, Fondation Nadia et Lili Boulanger, a także Rządu Francuskiego i Belgijskiego. Brała udział w międzynarodowym projekcie badawczym Musical Life in Europe 1600-1900 pod auspicjami European Science Foundation. Uczestniczyła w wielu konferencjach naukowych w kraju i za granicą. Wykładała gościnnie w Paryżu, Brukseli, Bloomington, Weimarze, Lipsku, Ołomuńcu, Kownie, Petersburgu i Moskwie. W centrum jej zainteresowań badawczych znajduje się historia muzyki XIX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem historii wiolinistyki i zjawiska wirtuozostwa instrumentalnego. Opublikowała szereg artykułów na ten temat, a także dwie monografie dotyczące twórczości i sztuki wykonawczej Henryka Wieniawskiego (wyd. Poznań 2005 i 2011) oraz edycje krytyczne jego dzieł. Prowadzi też badania nad obecnością polskiej muzyki i muzyków w Europie w XIX i XX wieku, skupiając się przede wszystkim na kontaktach polsko-francuskich, polsko-belgijskich i polsko-rosyjskich. W 2016 r. zainicjowała projekt badawczy Muzyczne polonika w bibliotekach i archiwach Moskwy. Jest ekspertem Komisji Europejskiej w Programie „Horyzont 2020”. W latach 2012-2016 kierowała zespołowym projektem badawczym Zabytki muzyczne w zbiorach Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego sfinansowanym ze środków Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Praca zbiorowa ukazała się drukiem w 2016 r. Wyniki badań dostępne są na stronie zabytkimuzyczne.uj.edu.pl

10) Polskie ludowe instrumenty muzyczne w zbiorach Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie

Małgorzata Kunecka, Centralny Magazyn Zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie

Kolekcja polskich ludowych instrumentów muzycznych Państwowego Muzeum Etnograficznego jest, podobnie jak inne kolekcje PME, zbiorem zgromadzonym po wojnie. Pomimo tego, że zbiory Muzeum uległy całkowitemu zniszczeniu w czasie wojny, pracownikom PME udało się stworzyć zbiór reprezentatywny dla ludowego instrumentarium z terenu całej Polski. W chwili obecnej składa się on z blisko 700 muzealiów, wśród których oprócz instrumentów znajdują się narzędzia dźwiękowe pełniące funkcje pozamuzyczne oraz warsztat do wyrobu harmonii. W zbiorach Muzeum znalazły się instrumenty różnych typów, charakterystyczne dla wszystkich regionów kraju i w miarę możliwości ukazujące zmienność ludowego instrumentarium w czasie. Przy doborze przedmiotów do kolekcji, oprócz budowy instrumentów oraz ich pochodzenia, kluczową rolę odegrały funkcje, jakie instrumenty i narzędzia dźwiękowe pełniły w życiu mieszkańców wsi czy małych miasteczek.

Małgorzata Kunecka – etnolog, absolwentka Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego i Podyplomowego Studium Edytorstwa współczesnego UKSW oraz Podyplomowego Studium Muzealniczego Instytutu Historii Sztuki UW. Adiunkt muzealny w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie, gdzie pracuje od 2006 r. Od wielu lat opiekuje się Kolekcją Folkloru, w skład której wchodzą zabawki, instrumenty muzyczne oraz plastyka obrzędowa. Członkini Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Stowarzyszenia Pracownia Etnograficzna oraz Stowarzyszenia Muzealników Polskich.

11) Kolekcja instrumentów muzycznych w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie w kontekście storytellingu i otwartej kultury

Klara Sielicka-Baryłka, Dział Etnografii Polski i Europy Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie

Obecna dyskusja nad prze-digitalizowaniem w instytucjach kultury stawia pytanie przed ekspertami o to, jak zbiory cyfrowe faktycznie mogą służyć odbiorcom. Czy powstające kolejne bazy cyfrowe obiektów muzealnych, archiwalnych nie giną w niekończącej się konstrukcji przeróżnych e-platform, e-kanałów, e-zbiorów, nie prowadząc internauty szlakiem spójnych narracji, nie budując własnych kontekstów, spotykania się w pół drogi z odmiennymi teoriami, dyskusyjnością otwartą na dialog? Jak włączyć ubiegłowieczny system dokumentowania dziedzictwa materialnego i niematerialnego w obecną usieciowioną, a jednak często wyizolowaną cyfrowo rzeczywistość? Omawiając kolekcję instrumentów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, zastanowię się nad koncepcją storytellingu i otwartości kultury w kontekście nowych szans dokumentacyjnych i edukacyjnych.

Klara Sielicka-Baryłka – etnografka (absolwentka IEiAK UW), kustosz w Dziale Etnografii Polski i Europy PME; specjalizuje się w folklorze i obrzędowości, opiekunka kolekcji instrumentów w PME, współorganizuje wystawy, projekty edukacyjne, tworzyła Muzeum dla Dzieci w PME. Redaktorka czasopisma „Etnografia Nowa”. Prowadzi liczne etnograficzne badania terenowe w Polsce i za granicą. Współtworzyła międzynarodowy projekt „Carnival king of Europe”, a także ,”Rok obrzędowy z Wikipedią” i ,”Ethnography of the Carpathians” – w projektach podczas badań terenowych szczególnie skupia się na folklorze muzycznym obecnym w grupach obrzędowych, muzycznych i samych postaciach muzyków ludowych oraz na ich instrumentach. Prowadziła badania o figurze muzykanta ludowego dawniej i dziś, poruszając temat w wystąpieniach i artykułach. Z ramienia swojego muzeum, współpracowała z Instytutem Muzyki i Tańca oraz Narodowym Instytutem Fryderyka Chopina nad projektem www.ludowe.instrumenty.edu.pl. Aktywna w mediach społecznościowych – stale współtworzy zawartość internetową dotyczącą etnografii oraz działalności PME, współpracowała z Google Cultural Institute, z Centrum Cyfrowe Projekt: Polska, z konferencją We are Museums. Reprezentuje PME w Koalicji Otwartej Edukacji. Wikipedystka i aktywna członkini projektów OpenGLAM / GLAM-Wiki.

12) Instrumenty muzyczne w zbiorach Muzeum Etnograficznego w Toruniu

Agnieszka Kostrzewa, Dział Folkloru Muzeum Etnograficznego im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu

Zbiory instrumentów muzycznych przechowywane w muzealnych magazynach na ogół udostępniane są jedynie fragmentarycznie. Dotyczy to przede wszystkim muzeów o innym – niż „instrumentoznawczy” – profilu, m.in. etnograficznych. Stąd też potrzeba informowania o zasobach muzealnych. Celem wystąpienia jest przybliżenie historii oraz zawartości kolekcji instrumentów muzycznych znajdujących się w toruńskim muzeum.

Agnieszka Kostrzewa, mgr, adiunkt w Dziale Folkloru Muzeum Etnograficznego im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu. Muzykolog, absolwentka Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, opiekun zbiorów nagrań i instrumentów muzycznych w toruńskim muzeum. Jej zainteresowania badawcze obejmują historię badań nad folklorem, zjawiska z zakresu antropologii i historii kultury, w tym budownictwo instrumentów muzycznych.

13) Kolekcja instrumentów muzycznych w zbiorach Muzeum Etnograficznego w Rzeszowie

Emilia Jakubiec-Lis, Muzeum Etnograficzne im. Franciszka Kotuli, Oddział Muzeum Okręgowego w Rzeszowie

Kolekcja zbiorów Muzeum Etnograficznego w Rzeszowie swoje istnienie zawdzięcza Franciszkowi Kotuli (1900-83), który dzięki swojej pasji dokumentatorskiej i kolekcjonerskiej stworzył podwaliny jego działalności. Wśród zgromadzonych przez niego eksponatów znalazła się także nieliczna grupa instrumentów muzycznych, która na przestrzeni lat osiemdziesiątych została znacznie wzbogacona. Cały zbiór można podzielić na 5 kategorii. W grupie aerofonów najstarszym eksponatem jest okaryna z końca XIX w. zdobiona reliefową podobizną cesarza Franciszka Józefa I. Grupę idiofonów tworzą klekotki oraz zbiór dzwonków ceramicznych. Idiofony dęte reprezentują dwie harmonie z początku XX w., w tym jedna należąca do Jana Robaka, słynnego muzyka ludowego ze Staromieścia k. Rzeszowa. W latach osiemdziesiątych kolekcja uzupełniona została bogatym zbiorem chordofonów i membranofonów. W grupie chordofonów najokazalej prezentuje się starannie dobrany pod kątem wytwórców jak i tradycji wykonawczych zbiór 28 cymbałów, w tym jedyne w kraju cymbały z przystawką klawiszową, wykonane przez cymbalistę z okolic Gwoźnicy k. Rzeszowa. Obok cymbałów, w tej grupie znajduje się 14 sztuk basów oraz kolekcja 12 skrzypiec, z których najstarsze datowane są na połowę XIX wieku. Grupę membranofonów tworzy kolekcja 12 instrumentów, z czego 11 sztuk pochodzi z I połowy XX wieku. Aerofony stroikowe, to kolekcja klarnetów, wśród nich klarnet C z końca XIX wieku. Opisany w zarysie główny trzon kolekcji instrumentów stanowią zbiory pozyskane w wyniku prowadzonych w tym okresie obozów badawczych. Ostatni obóz badawczy odbył się u schyłku lat osiemdziesiątych. Wznowienie badań terenowych Muzeum zapoczątkowało dopiero w 2011 roku i do chwili obecnej trwają prace w zakresie dokumentacji tradycji muzycznych na Podkarpaciu oraz stopniowo uzupełniana jest kolekcja instrumentów.

Emilia Jakubiec-Lis, adiunkt w Muzeum Etnograficznym, Oddziale Muzeum Okręgowego w Rzeszowie. Ukończyła studia magisterskie z zakresu socjologii (WSP Rzeszów) i kulturoznawstwa (Uniwersytet Rzeszowski) oraz Podyplomowe Studia Muzeologiczne (UJ Kraków), absolwentka szkoły Wokalno-Aktorskiej w Krakowie oraz Studium dla Kapelmistrzów i Tamburmajorów Orkiestr Dętych w Nowym Sączu (uprawnienia instruktora orkiestr). Od wielu lat związana z amatorskim ruchem muzycznym, członek Studium Operowego „Halka” w Rzeszowie. W latach 2009-11 zatrudniona w Muzeum – Zamku w Łańcucie w charakterze przewodnika. Od 2011 r. związana z Muzeum Etnograficznym w Rzeszowie – Oddziałem Muzeum Okręgowego, gdzie prowadzi prace badawcze w zakresie dokumentacji działalności muzycznej w regionie. Autorka badań terenowych i opracowań zgromadzonego przez siebie materiału dla potrzeb wystawy „Muzyka i śpiew ludowy Podkarpacia” (2011), autorka i koordynator projektu badawczego „Muzyczny folklor Podkarpacia. Badania terenowe” zrealizowanego w ramach programu Kolberg 2014 – Promesa. W 2015 r. prowadziła badania terenowe dla Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej dotyczące przemian w obrębie kultury ludowej. W 2016 r. uzyskała dofinansowanie MKiDN na realizację projektu badawczego „Międzypokoleniowa sztafeta folkowa. Badania terenowe” poświęconego ludowej twórczości muzycznej. Obecnie realizuje projekt „Muzyczne Podkarpacie. Badania terenowe”, w ramach którego prowadzi dokumentację działalności orkiestr dętych w przestrzeni wiejskiej i miejskiej na terenie Podkarpacia.

14) Instrumenty ludowe w zbiorach Muzeum Miejskiego w Żywcu. Charakterystyka kolekcji

Barbara Rosiek, Dział Etnografii Muzeum Miejskiego – Starego Zamku w Żywcu

Kolekcję ludowych instrumentów muzycznych znajdujących się w Dziale Etnografii Muzeum Miejskiego w Żywcu tworzy zbiór ponad 140 różnorodnych obiektów dźwiękowych. Prawie wszystkie wykonane zostały przez miejscowych twórców amatorów, wśród których szczególnie wyróżniały się rodziny Szwedów z Pewli Małej, Piechów z Pewli Wielkiej oraz Szczotków z Kamesznicy. Z uwagi na potrzebę znajomości zasad akustyki i skomplikowany proces wytwarzania skrzypiec i dud, grono ich wytwórców – samouków było niewielkie. Bardziej powszechnie wyrabiano natomiast instrumenty pasterskie. Około 50% kolekcji stanowią instrumenty, które zanim trafiły do muzealnych zbiorów używane były przez muzykantów ludowych oraz pasterzy i dzieci. Są to przede wszystkim dudy, skrzypce, basy, pasterskie piszczały oraz kołatki i terkotki. Drugą połowę kolekcji tworzą instrumenty wykonane na konkursy współorganizowane przez Muzeum w latach 1980, 1983 i 2012. Wśród nich ważną grupę stanowią instrumenty pasterskie, zwłaszcza piszczały bez otworów bocznych oraz różnorodne piszczki, gwizdki, wabiki. Spora część muzealnej kolekcji prezentowana jest na stałej ekspozycji etnograficznej ukazującej kulturę ludową Żywiecczyzny. Wszystkie natomiast mają wartość dokumentu źródłowego w badaniach nad beskidzkim instrumentarium i muzyką.

Barbara Rosiek, góralka – etnograf, starszy kustosz, Kierownik Działu Etnografii Muzeum Miejskiego w Żywcu. Absolwentka Katedry Etnografii Słowian UJ (1981) oraz Podyplomowego Studium Muzealniczego na Uniwersytecie Warszawskim (1997). Od 1981 r. pracuje w żywieckim Muzeum. Autorka kilkudziesięciu publikacji dotyczących kultury ludowej Żywiecczyzny (m.in. z zakresu obrzędowości dorocznej, sztuki ludowej, budownictwa, pasterstwa, zbójnictwa, strojów ludowych). Juror w konkursach dotyczących głównie twórczości ludowej i zwyczajów dorocznych. Autorka kilkudziesięciu wystaw etnograficznych dokumentujących i promujących kulturę regionu żywieckiego (również za granicą) oraz stałej ekspozycji etnograficznej w Muzeum Miejskim w Żywcu. Konsultuje prace dyplomowe, licencjackie, magisterskie i doktorskie dotyczące zagadnień regionalnych oraz programy radiowe i telewizyjne, w których także uczestniczy. Prowadzi zajęcia edukacyjne dla dzieci i młodzieży oraz prelekcje i wykłady dla dorosłych. Za ponad trzydziestopięcioletnią pracę w zakresie dokumentowania, ochrony i upowszechniania kultury regionu żywieckiego otrzymała liczne nagrody (w tym Starosty Żywieckiego, Marszałka Województwa Śląskiego, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Krzyż Zasłużony dla kultury polskiej). Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego.

15) Instrumenty muzyczne w zbiorach Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej

Sylwia Kucharska, Dyrektor Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej

  • 16.00 – dyskusja

16) Muzykolog w muzeum archeologicznym

Dr hab. Anna Gruszczyńska-Ziółkowska, prof. UW, Instytut Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego (referat przedstawi Anna Rudawska)

Podstawową lekturą, która od dziesiątków lat wprowadza nas w świat rodzimych muzycznych zabytków archeologicznych są „Instrumenty muzyczne na ziemiach polskich” Włodzimierza Kamińskiego. Jedną z intencji stworzenia projektu badawczego pt. „Archeologiczne instrumenty muzyczne w polskich zbiorach muzealnych” (grant NPRH, realizacja w Instytucie Muzykologii UW) było uzupełnienie czy też – zwyczajnie – uaktualnienie pracy Kamińskiego przez ponowne sięgnięcie do gablot i magazynów muzealnych, tym razem z celem wydobycia instrumentów z ciszy. Podjęte przez nas badania ujawniły różnorakie możliwości skorzystania przez muzealników z naszej pracy. Przede wszystkim, prowadzimy rejestrację dźwięków. Ich zastosowanie badawcze i dokumentacyjne jest oczywiste. Warto jednak zauważyć, że dźwięki odgrywać mogą rolę pomocniczą w identyfikacji obiektów (np. w weryfikacji ich oryginalności), a także w ciekawy sposób ożywić mogą nowoczesną ekspozycję. Osobne korzyści z naszej pracy to rekonstrukcje instrumentów (niekoniecznie fizyczne, zastosowanie najnowszych technologii pozwala na prace rekonstrukcyjne w przestrzeni wirtualnej) oraz poszerzenie ofert edukacyjnych placówek muzealnych. Przykłady powyższych zastosowań wyników prac realizowanych w ramach projektu badawczego będą przedmiotem mojego referatu. Przedstawi go uczestniczka Projektu, Anna Rudawska.

17) Azjatyckie instrumenty muzyczne w kolekcjach polskich

Maria Szymańska-Ilnata, Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie, Kurator wystawy „Strefa dźwięków”

W referacie zaprezentowane zostaną kolekcje instrumentów z różnych krajów Azji znajdujące się w polskich muzeach. Szczególne miejsce zajmuje wśród nich Muzeum Azji i Pacyfiku, w którym obecnie znajduje się jedyna w Polsce wystawa stała, poświęcona instrumentom azjatyckim. Na przykładzie procesu powstawania tej wystawy przedstawione zostaną problemy, z jakimi musieli się zmierzyć konserwatorzy, muzealnicy i instrumentolodzy. Podjęta zostanie także próba oszacowania rozmiarów podobnych kolekcji w Polsce, ich kondycji i stanu opracowania, co pozwoli określić możliwości prowadzenia nad nimi dalszych badań.

Maria Szymańska-Ilnata – pracownik Muzeum Azji i Pacyfiku, absolwentka studiów doktoranckich w Instytucie Sztuki PAN oraz Uniwersytetu Warszawskiego na kierunkach Muzykologia oraz Etnologia i Antropologia Kulturowa. W roku 2006/2007 studiowała taniec i muzykę w ISI Surakarta w ramach programu stypendialnego „Darmasiswa”. Swoją pracę magisterską poświęciła syntezie sztuk w teatrze Wayang Orang Sriwedari, a doktorską (w trakcie przygotowania) muzyce z regionu Minangkabau na Sumatrze Zachodniej, ze szczególnym uwzględnieniem instrumentarium muzycznego. Zrealizowała grant badawczy „Kultura muzyczna Sumatry w świetle źródeł historycznych oraz współczesnych badań terenowych” finansowany przez Narodowe Centrum Nauki. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się wokół szeroko rozumianej kultury muzycznej Indonezji, ze szczególnym uwzględnieniem grupy etnicznej Minangkabau oraz instrumentologii. Jest kuratorem wystawy „Strefa dźwięków” prezentującej instrumenty z różnych krajów Azji i Oceanii, która została otwarta w Muzeum Azji i Pacyfiku we wrześniu 2016 r.

18) Prywatna kolekcja instrumentów lutniczych, dętych drewnianych i blaszanych

Leszek Wisłocki, prof. AM, Akademia Muzyczna we Wrocławiu

Wystąpienie będzie dotyczyć prywatnej kolekcji instrumentów muzycznych, strunowych, dętych drewnianych i blaszanych, zgromadzonych przez prof. Leszka Wisłockiego. Kolekcja była już kilkakrotnie prezentowana publicznie, najciekawsze egzemplarze eksponowano m.in. w Muzeum Uniwersytetu Wrocławskiego oraz w Muzeum Miejskim – Zamku Królewskim we Wrocławiu. Wśród zgromadzonych instrumentów lutniczych jest wiele pochodzących z Dolnego Śląska, m.in. skrzypce i altówki zbudowane przez lutników z Wrocławia (wówczas Breslau, m.in. ród lutniczy Liebichów) oraz z terenu dawnego Hrabstwa Kłodzkiego, z miejscowości takich jak Wilkanów (Wölfelsdorf), zwany ślaską Cremoną; Laski (Heinrichswalde), czy Wambierzyce (Albendorf). Niektóre instrumenty dęte z kolekcji reprezentują wytwórstwo dawnych firm wrocławskich, takich jak J. Schöngarth, G. Hannig, H. Teubner i F. Hirschberg.

Piotr Piszczatowski, Twórca wydarzenia Targowisko Instrumentów

  • dyskusja

  • 18.30 – Cyfrowe zbiory instrumentów muzycznych – standaryzacja opisu i wizerunku

19) Cyfrowy update instrumentologii a badania porównawcze na przykładzie zbiorów muzealnych w kolekcji www.instrumenty.edu.pl

Agata Mierzejewska, Kurator projektu www.instrumenty.edu.pl, Instytut Muzyki i Tańca

Referat jest zaproszeniem do współtworzenia portalu www.instrumenty.edu.pl, największej cyfrowej kolekcji instrumentów muzycznych w Polsce. Baza www.instrumenty.edu.pl składa się obecnie z 3 internetowych portali, prezentujących zbiory polskich muzeów i (od niedawna) osób prywatnych: Polskie ludowe instrumenty muzyczne (2014- , niemal 400 obiektów), Fortepian w zbiorach polskich (2015- , ponad 120 obiektów), Skrzypce w zbiorach polskich (2016-17, niemal 200 obiektów). Instrumenty prezentowane są w szerokim kontekście kulturowym, kartom katalogowym towarzyszą opisy muzycznych tradycji regionów, biografie twórców, historie fabryk, teksty przekrojowe. Karty katalogowe obiektów opracowują wybitni polscy muzykolodzy. Instrumenty prezentowane są w porządku systematycznym, przyjętą klasyfikacją jest klasyfikacja Hornbostela i Sachsa. W portalu dostępnych jest kilka tysięcy zdjęć wysokiej rozdzielczości oraz nagrania multimedialne. Dwujęzyczna baza (pl, ang) rekomendowana jest przez Digital Resources for Musicology, zaś portal ludowy został włączony do międzynarodowej kolekcji MIMO (Musical Instrument Museums Online). W projekcie instrumenty.edu.pl w latach 2014-2017 udział wzięło 11 instytucji: Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu, Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, Muzeum Narodowe w Poznaniu (Muzeum Instrumentów Muzycznych i Muzeum Etnograficzne), Kolekcja Zabytkowych Fortepianów im. Andrzeja Szwalbego w Ostromecku k. Bydgoszczy, Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku, Kolekcja Jadwigi i Mariana Sobieskich, Muzeum Miejskie w Żywcu – Stary Zamek, Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, Muzeum Diecezjalne w Sandomierzu, Muzeum Etnograficzne oddział Muzeum Okręgowego w Rzeszowie oraz Kolekcja Instrumentów Lutniczych MKiDN zarządzana przez Związek Polskich Artystów Lutników. Korzyści z wykonania i zgromadzenia w jednym repozytorium cyfrowym wizerunków instrumentów muzycznych z terenu całego kraju, które można przeszukiwać za pomocą filtrów takich jak czas i miejsce powstania, nazwisko budowniczego, kolekcja i klasyfikacja, są bezsprzeczne – referat je podsumuje i przedstawi.

Agata Mierzejewska, ur. 1981, muzykolog, kurator cyfrowej kolekcji instrumentów muzycznych instrumenty.edu.pl, redaktor bloga instrumentologicznego blog.instrumenty.edu.pl, inicjatorka I Ogólnopolskiej Konferencji Instrumentologicznej. Absolwentka Instytutu Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego (2005), podczas studiów doktoranckich w Uniwersytecie Wrocławskim prowadziła konwersatoria z zakresu historii polskiej tradycji muzycznej, historii muzyki powszechnej oraz historii form i gatunków muzycznych (2006-2008). Kurator 8 wystaw czasowych o tematyce chopinologicznej i instrumentologicznej Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina oraz 2 wystaw Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu (2012-2014). Współautorka filmu dokumentalnego Sekret Orkiestry poświęconego Orkiestrze XVIII Wieku Fransa Brüggena (NIFC 2014), współorganizatorka I edycji Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Juliana Cochrana (2015). Autorka scenariuszy 6 stanowisk multimedialnych nowej ekspozycji stałej Muzeum Fryderyka Chopina, uczestniczka projektów multimedialnych NIFC (w latach 2012-2013 przeprowadziła ok. 100 wywiadów z artystami festiwalu „Chopin i Jego Europa” oraz polskimi muzykologami, które złożyły się na cykle portretów wybitnych artystów i humanistów), pracowała dla medici.tv podczas XVII Międzynarodowego Konkursu Chopinowskiego (2015). Publikowała na łamach kwartalnika „Muzyka”, „Kwartalnika Filmowego”, „Ad Parnassum Studies”, prowadzi satyryczno-egzystencjalną rubrykę „kekszoz dexelan” w „Ruchu Muzycznym”. Od 2014 r. koordynuje interinstytucjonalne prace zespołu, w skład którego wchodzą prof. dr hab. Zbigniew J. Przerembski, prof. emeritus dr hab. Beniamin Vogel, Joanna Gul i Waldemar Kielichowski, z którym opracowuje różne grupy instrumentów muzycznych z polskich zbiorów muzealnych (Instytut Muzyki i Tańca). W 2016 r. koordynowała wprowadzenie języka polskiego jako języka użytkowego bazy MIMO (Musical Instrument Museums Online) oraz pierwszy transfer obiektów z polskich kolekcji. Pod kierunkiem prof. dr. hab. Macieja Gołąba przygotowuje pracę doktorską poświęconą Janowi Karłowiczowi (1836-1903), którego kompozycje odnalazła w litewskich archiwach i doprowadziła do ich wykonania w cyklu „Polska Muzyka Odnaleziona” (Narodowe Centrum Kultury 2015).

20) Proces digitalizacji fotograficznej instrumentów muzycznych w kontekście zbiorów muzealnych

Waldemar Kielichowski, fotograf, Narodowy Instytut Fryderyka Chopina – Muzeum Fryderyka Chopina, Instytut Muzyki i Tańca

Celem wystąpienia będzie przedstawienie podstawowych zagadnień, dotyczących wymagań technicznych w procesie digitalizacji instrumentów muzycznych. Poruszane będą problemy dotyczące użycia prawidłowego oświetlenia, jakości zdjęć, postprodukcji, czasu poświęconego na wykonanie zdjęć oraz na ich obróbkę.W sposób znaczący różni się digitalizacja obiektów płaskich (na przykład rękopisów) od zdjęć przestrzennych, począwszy od wymagań sprzętowych, przez warunki studia w którym są wykonywane zdjęcia, a skończywszy na sposobie wykonania postprodukcji. Do zdjęć studyjnych obiektów muzealnych wykorzystywany jest miechowy aparat na ławie optycznej o rzeczywistej rozdzielczości matrycy 198 MP. Daje to wymiar powstałego obrazu ok. 100/70 cm przy rozdzielczości poligraficznej 300 dpi. Niespotykana jakość zdjęcia jest możliwa dzięki nowatorskiemu rozwiązaniu naukowców z firmy Sinar, polegająca na zaprogramowaniu sensora matrycy tak, aby przesuwał się on o 1/2 piksela tworząc obraz ukazujący np. strukturę papieru – aparat „fotografuje” obiekt 16-krotnie. Elementem utrudniającym digitalizację jest niemal całkowity brak głębi ostrości podczas fotografowania – w zależności od odległości fotografowanego obiektu, użytych parametrów takich jak czas i przysłona, użytego obiektywu – waha się ona w zakresie zaledwie od 1 do kilku milimetrów. Kolejnym, bardzo ważnym elementem jest odwzorowanie należytych barw – do tego celu służy specjalistyczne oprogramowanie przeznaczone do aparatu fotograficznego oraz wzorce kolorystyczne i jakościowe. Bardzo często proces wykonania kalibracji kolorystycznych, ustawienia równomiernego naświetlenia, zamocowanie obiektu oraz ustawienie ostrości zajmuje więcej czasu niż samo jego sfotografowanie. Postprodukcja ogranicza się tylko do wykadrowania, wyeksportowania pliku w zadanym formacie oraz nazwania zdjęcia. Digitalizacja instrumentów muzycznych wymaga rozwiązywania wszystkich problemów na bieżąco i w bardzo szybkim tempie. Począwszy od zaaranżowania przenośnego studia, aż do sposobu ustawienia oświetlenia, pozwalającego na fotografowanie bez refleksów świetlnych. Bardzo ważnym elementem zdjęć jest operowanie głębią ostrości – podobnie jak podczas fotografowania obiektów płaskich zależy to od kilku czynników, jednak przy instrumentach powinna być na tyle duża, aby móc „zmieścić” obiekt w jej zakresie lub na tyle mała, aby móc wyeksponować fragment na którym zależy fotografującemu. Technika digitalizacji instrumentów jest zróżnicowana i zależy m.in. od wielkości, rodzaju, a często ich kształtów. Inna będzie dla fortepianu, inna dla skrzypiec czy basów i inna dla niewielkich rozmiarów gwizdków czy piszczałek. Podczas sesji wielokrotnie zmieniane są warunki ekspozycji, ustawienia aparatu, natężenia czy usytuowania źródła światła oraz odległości od fotografowanego obiektu. Postprodukcja powstałych podczas sesji zdjęć zajmuje ok. 70% czasu potrzebnego na digitalizację obiektu – często niedoceniana przez zamawiającego, a będąca bardzo ważnym czynnikiem prawidłowego zdjęcia.

Waldemar Kielichowski – etatowy, wieloletni fotograf Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina i Muzeum Fryderyka Chopina w Warszawie. Jego zakres obowiązków obejmuje m.in. fotografię studyjną – w tym digitalizację rękopisów Fryderyka Chopina, korespondencji, nut oraz eksponatów muzealnych – jak również zdjęcia reporterskie i dokumentacyjne. Od 2014 r. wyłączny fotograf projektu www.instrumenty.edu.pl realizowanego przez Instytut Muzyki i Tańca, w ramach którego wykonał dokumentację niemal 700 obiektów: ludowych instrumentów muzycznych, fortepianów i skrzypiec z polskich zbiorów muzealnych. Wynikiem jego prac jest około 3500 zdjęć wysokiej rozdzielczości, które stały się główną częścią bazy. W zakresie fotografii reportażowej, produktowej i reklamowej współpracuje m.in. z: Warszawskim Towarzystwem Muzycznym, Mazowieckim Centrum Kultury i Sztuki, Instytutem Muzyki i Tańca, Biblioteką Polską w Paryżu, Japońskim czasopismem „Ongaku” oraz Państwowym Wydawnictwem Muzycznym w Krakowie. W zakresie fotoedycji współpracował z Muzeum Historii Żydów Polskich – POLIN (przygotowanie do publikacji wielkoformatowej zdjęć historycznych użytych do ekspozycji wystawy głównej – w tym retusz, renowacja oraz fotomontaż).Jego zdjęcia Parku w Żelazowej Woli zostały wykorzystane do aplikacji mobilnej o Domu Urodzenia Fryderyka Chopina – „Chopin – Żelazowa Wola” oraz aplikacji „Śladami Wielkich Kompozytorów – Fryderyk Chopin”. Autor zdjęć wystawy „Fortepiany z przeszłością” prezentowanej w siedzibie Orkiestry Sinfonia Varsovia, Żelazowej Woli, Filharmonii Świętokrzyskiej oraz Kolekcji Zabytkowych Fortepianów im. Andrzeja Szwalbego w Ostromecku (2016-2017).

 

  • 19.00 – Przerwa

 

  • 20.00 – Brzmienie fortepianu „chopinowskiego”

21) Geneza wykonawstwa dzieł Fryderyka Chopina na instrumentach historycznych w Polsce

Dariusz Marciniszyn, Instytut Muzykologii Uniwersytetu Wrocławskiego

Od wielu lat wykonania dzieł Fryderyka Chopina dokonywane na instrumentach z XIX wieku nieustannie zyskują na popularności.Wzrost zainteresowania tą praktyką w naszym kraju ma ścisły związek z wydawaną przez Narodowy Instytut Fryderyka Chopina serią płyt poświęconych fortepianom z czasów Chopina. Jednak tzw. „Czarna seria” NIFCu nie wyczerpuje tematu popularności dzieł Chopina granych na dawnych instrumentach w Polsce. Celem niniejszego referatu jest precyzyjne nakreślenie genezy wspomnianej wyżej wykonawczej praktyki w naszym kraju, jak i zaprezentowanie wybitnych, zapomnianych dzisiaj Chopinowskich nagrań ściśle z nią związanych. W referacie przytoczę krótkie przykłady komercyjnych nagrań płytowych, jak i rzadziej dziś prezentowanych materiałów archiwalnych.

Dariusz Marciniszyn, mgr; w 2015 r. ukończył muzykologiczne studia magisterskie na Uniwersytecie Wrocławskim. Obecnie jest w trakcie studiów doktoranckich na tej samej uczelni. Przedmiotem jego badań naukowych są szeroko rozumiane zagadnienia związane z: 1. historią pianistyki, 2. tematem narodowych szkół pianistycznych 3. analizą fonograficznych źródeł związanych z zapomnianymi dziś pianistami. Poza działalnością naukową zajmuje się również recenzowaniem koncertów i płyt, oraz pisaniem artykułów poświęconych sylwetkom wybitnych mistrzów klawiatury.

  • Koncert poprzedzony prelekcją

 

Magia tempo rubato w wykonawstwie na fortepianach historycznych i współczesnych

Dr hab. Maria Ludwika Gabryś, prof. UMFC, Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina w Warszawie

W programie:Maria Szymanowska, J.(?) Andrychowicz, Fryderyk Chopin, Adolf Gutmann

Fortepian:Broadwood z 1846 r. z kolekcji Andrzeja Włodarczyka

Tempo rubato należy do największych tajemnic gry na fortepianie. Praktyka „modyfikacji tempa” ma bardzo długą historię i tradycję. Delikatne odchylenia od tempa właściwego – tempo giusto – były zawsze probierzem umiejętności artysty, stanowiły o mistrzowskim operowaniu warsztatem pianistycznym, właściwym wyczuciu charakteru oraz zrozumieniu stylu wykonywanej muzyki. O tym jednak, czym w swej istocie jest tempo rubato – tak bardzo zależne m.in. od wrażliwości oraz „dobrego gustu” wykonawcy – trudno mówić i pisać, wymyka się ono bowiem dokładnej definicji. Tempo rubato może przybierać różne kształty w przebiegu utworu – linearne i wertykalne, ale zawsze decydujące dla zaistnienia jego fenomenu jest panowanie nad czasem muzycznym. Podłoże dla tej praktyki wykonawczej stanowi już sama artykulacja. Na niej opiera się różnorodność wyrazu poszczególnych figur. Istnieją dźwięki ważne i mniej ważne, szlachetne (nobiles) i pospolite (viles), dźwięki wymagające przedłużenia swojej wartości lub skrócenia – tak jak w mowie sylaby akcentowane i nieakcentowane, które umożliwiają nam zrozumienie wypowiadanego tekstu. Czytamy o tym w każdej szkole gry powstałej w XVIII wieku (C.F.E. Bach, L. Mozart, D.G. Türk). Użycie tempo rubato uzasadnia konieczność wyrażenia stanów emocjonalnych o dużym napięciu. Głos melodyczny zwalnia lub przyspiesza swój bieg w stosunku do partii akompaniującej, która pozostaje w zgodzie z tempem zasadniczym. Przypomina to głos śpiewaka „szybujący ponad podziałem taktowym” [Christian Gottfried Nehrlich – „Gesang-Schule für gebildete Stände”, Berlin 1844], w harmonii z kształtem frazy. Silne uczucia naruszają równowagę tempa między głosami, co skutkuje czasowym konfliktem, przesunięciem sopranu w stosunku do basu. W takich chwilach, w odczuciu słuchaczy z XVIII wieku, czas zostawał wyłączony, pozbawiony swej realnej siły. Takie „miejsca magiczne” odnajdujemy przede wszystkim w częściach wolnych – andante lub adagio, gdzie bas miarowo odmierza tempo kroków, a sopran cantabile przekracza granice wyznaczane kreską taktową. Gra rubato wyróżniała interpretacje W. A. Mozarta: „Wszyscy są tutaj zdumieni, że zawsze utrzymuję się w rytmie. Nie mogą pojąć, że kiedy w adagio jest tempo rubato, to lewa ręka nic o tym nie wie. U nich lewa ręka zawsze podporządkowuje się prawej” [W.A. Mozart, Listy, PWN 1991]. Tempo rubato wraz z całą swą „magiczną” mocą obecne jest w muzyce fortepianowej XIX wieku. Najważniejszą lekturą, dzięki której możemy poznać zasady „modyfikacji tempa” jest szkoła C. Czernego – „Von dem Vortrage” z 1839 roku. Trzeci rozdział tej pracy, zilustrowany wieloma przykładami muzycznymi, stanowi w tym temacie kopalnię wiedzy. Ogólne zasady gry rubato możemy odnieść do kompozycji F. Chopina, R. Schumanna, F. Mendelssohna i innych Romantyków pierwszego pokolenia XIX wieku. Gra na instrumencie historycznym wymaga bardzo dokładnego zapoznania się z zasadą tempo rubato. Fortepiany końca XVIII i początku XIX wieku posiadają dużo mniejszy wolumen brzmienia, ale za to dużo większe możliwości niuansowania dźwięku niż instrumenty współczesne. Na konkretnych muzycznych przykładach zaczerpniętych z repertuaru XVIII i XIX wieku chciałabym zobrazować różnice w zastosowaniu tempo rubato na fortepianie historycznym i współczesnym. „Z akcentowanej, miarowej recytacji słownej / powstał śpiew i pieśń, z pieśni inna poezja, / ze śpiewu przez dalszą abstrakcję wszelka inna / muzyka, która – porzuciwszy słowo – / uskrzydlona, wzlata na taką wysokość, że myśl / już za nią nie nadąża” – J. Grimm.

Maria Ludwika Gabryś – pianistka wyróżniająca się szerokimi zainteresowaniami muzycznymi oraz umiejętnością gry na fortepianie współczesnym, mozartowskim Hammerklavier oraz romantycznym pianoforte. Absolwentka Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Warszawie. Mistrzowskie szlify zdobywała w Szwajcarii, kształcąc się przez 5 lat u prof. Ivana Klansky‘ego w Lucernie (dyplom solisty z wyróżnieniem), a następnie u prof. Jespera Christensena w słynnej Schola Cantorum Basiliensis. Bogactwo doświadczeń muzycznych pozwala pianistce na swobodne poruszanie się w różnych stylach i konwencjach wykonawczych. Podczas koncertów solowych i kameralnych w Japonii, Korei Płd., Chinach, USA oraz Europie pianistka zaprezentowała repertuar od XVIII wieku do prawykonań muzyki współczesnej. Sukcesy na konkursach międzynarodowych – I nagroda na konkursie L. v. Beethovena w Hradec (Czechy), I nagroda na konkursie Edwin Fischer Wettbewerb w Lucernie (Szwajcaria), I nagroda na konkursie na instrumentach historycznych Chopin Golden Ring w Słowenii – umożliwiły pianistce udział w festiwalach w Wiedniu, Mariańskich Łaźniach, Murten i Kyoto. Maria Ludwika Gabryś jest profesorem Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w Warszawie. W przeszłości wielokrotna stypendystka Ministra Kultury, Towarzystwa im. F. Chopina oraz prestiżowej Fundacji Crescendum est Polonia. Występowała z recitalami przed wybitnymi osobistościami i głowami państw, w tym przed Cesarzem Japonii Akihito. Przez wiele lat otaczana opieką artystyczną prof. Anny Żurawlew – żony twórcy konkursów chopinowskich, która podarowała nastoletniej wówczas uczennicy fortepian prof. Jerzego Żurawlewa. Pianistka dokonała nagrań dla Polskiego Radia oraz radia szwajcarskiego DRS 2, płyty CD z jej udziałem ukazały się w wydawnictwach fonograficznych Ars Produktion, For–Tune oraz Naxos (Marian Sawa – prawykonanie fonograficzne utworów, nagranie to otrzymało nominację do nagrody FRYDERYK 2017). Od wielu lat współpracuje z Krajowym Funduszem na Rzecz Dzieci. www.mariagabrys.eu

  • Koncert

Yuko Kawai

Fortepian:Pleyel z 1842 r. z kolekcji Andrzeja Włodarczyka W programie: Koncert f-moll Fryderyka Chopina, wersja na fortepian solo

–Yuko Kawai – urodziła się w Nagoi (Japonia). Gra na fortepianie od piątego roku życia. Uczyła się w Okazaki w prefekturze Aichi. W trakcie studiow podyplomowych w Aichi została zauważona przez przebywajacego wówczas w Japonii prof. Jana Ekiera. Rezultatem spotkania był przyjazd pianistki do Polski w 1991 r., kontynuacja studiów w Akademii Muzycznej w Warszawie pod kierunkiem prof. Jana Ekiera i uzyskanie dyplomu tej uczelni w 1994 r. W 1995 r. Yuko Kawai zdobyła III nagrodę w Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. Fryderyka Chopina w Mariańskich Łaźniach. W październiku tego samego roku wzięła udział w XIII Miedzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. F. Chopina w Warszawie. Pomimo że nie została laureatką, zdobyła uznanie jurorów, publiczności oraz krytyków muzycznych. Tuż po konkursie ukazały się artukuły poświęcone jej grze, m.in. publikacje znanego krytyka Janusza Ekierta („Gasną Gwiazdy” i „Krajobraz po bitwie”), a w I Programie Polskiego Radia – specjalny program poświecony artystce. W lutym i marcu 1996 r. odbyła czternastokoncertowe tournée po Polsce. Często zasiada w jury międzynarodowych konkursów pianistycznych, m.in. Międzynarodowego Konkursu Młodych Pianistów „Artur Rubinstein in Memoriam” w Bydgoszczy, Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina in ASIA oraz Międzynarodowego Konkursu Muzycznego im. Juliusza Zarębskiego. Dokonała licznych nagrań płytowych dla wytwórni Platz, Imagine oraz BeArTon. Jej utrwalone na płytach interpretacje muzyki Chopina są wysoko cenione, m.in. japoński miesięcznik muzyczny CHOPIN uznał jej nagranie Sonaty h-moll Chopina (album BeArTon-u Lento… i inne utwory) za jedną z najlepszych zarejestrowanych fonograficznie interpretacji tego utworu, a japoński miesięcznik Record Art bardzo wysoko ocenił jej wszystkie dotychczasowo wydane płyty. W 2008 r. Yuko Kawai wykonała w Nagoya oraz w Anjo cykl recitali obejmujący wszystkie sonaty Mozarta. W 2009 r. odbyło się z jej udziałem japońskie prawykonanie Koncertu fortepianowego As-dur op. 127 F. Kalkbrennera. Od ponad 10 lat prowadzi także działalność publicystyczną, pisząc regularnie dla najważniejszych japońskich czasopism muzycznych artykuły o muzyce Chopina. Yuko Kawai ma doświadczenie w grze na instrumentach historycznych. Koncertowała i nagrywała na fortepianach: Pleyel 1830, Érard 1845, Pleyel 1846, Érard 1852, Érard 1855, Pleyel 1869. Jako pierwsza zaprezentowała światowe prawykonanie Koncertów fortepianowych e-moll i f-moll Chopina w wersji na fortepian solo według Wydania Narodowego. Od 2001 r. kontynuuje historyczny projekt „Chopinissimo”, serię recitali wszyskich dzieł Chopina w oparciu o Wydanie Narodowe. Yuko Kawai prowadzi intensywną działalność koncertową, występuje m.in. w Filharmonii Narodowej, Tokyo Opera City Takemitsu Memorial, Hamarikyu Asahi Hall, Suntory Hall. W 2010 r. odbyła tournée po Japonii z Kwartetem Filharmonii Warszawskiej, podczas którego wykonywała koncerty fortepianowe Chopina. W tym samym roku wystąpiła w cyklu programu telewizyjnego pt. „Yuko Kawai talks about Chopin National Edition (vol.1-13)” dla CLASSICA JAPAN TV. W 2011 r. program ten otrzymał prestiżową nagrodę „The 1st Satellite Broadcasting Association Award”. „Śmiało można uznać, że liryzm przenikający jej pełną śpiewności grę godny jest Lipattiego” – The Art of Records, 2008.